________________
નિર્મોહીપણાશું સુણ કોશા ! અમે રહીશું જી; યોગવશે શુભવીર જિનેશ્વર આણા મસ્તક વહીશું... રસભર રમીએ જી. ||૨ના
ઇચ્છાના કારણે થતી નથી, પરંતુ આત્માના શુદ્ધપરિણામસ્વરૂપ સાધનના કારણે જ થાય છે. સાધન જ એવું છે કે સિદ્ધિ અપાવે જ. સામાયિકવંત એવા મહાત્માઓને સર્વત્ર સ્પૃહાનો અભાવ કેમ હોય છે અર્થાતુ ઋહાનો અભાવે કયા કારણે થાય છે એ જણાવવા કહ્યું છે કે
મોહથી ઇચ્છા થાય છે. ઇચ્છાસ્વરૂપ જ સ્પૃહા છે. જે કારણથી મુનિભગવંત મોહથી રહિત છે; તેથી જ મુનિભગવંતને તે સ્પૃહા કોઇ પણ વિષયમાં સંગત થતી નથી. આવી નિર્મોહ અવસ્થા વચનાનુષ્ઠાનસ્વરૂપ ક્રિયાનું ફળ છે.’ આશય સ્પષ્ટ છે કે મોહ-અજ્ઞાનના કારણે ઇચ્છા થાય છે. “જે સ્વયં દુ:ખસ્વરૂપ છે, જેનું ફળ પણ દુઃખ છે અને જે દુ:ખની પરંપરાને સર્જે છે – એવું સંસારનું સુખ છે અને તેના સાધન છે.” - આવું જ્ઞાન ન હોય તો જ તેની ઇચ્છા થાય. દુ:ખ કે દુ:ખના સાધન અંગે એવું જ્ઞાન હોવાથી દુ:ખને કોઇ જ ક્યારે પણ સહેજ પણ ઇચ્છતું નથી. એવું જ્ઞાન સંસારના સુખ અથવા તો સંસારસુખના સાધન અંગે થઇ જાય તો તેની પણ ઇચ્છા ન થાય. મુનિભગવંતને આવું જ્ઞાન હોવાથી સમગ્ર સંસારની ક્યારે પણ ઇચ્છા થતી નથી, તેમ જ શ્રીવીતરાગપરમાત્માના પરમતારક વચન ઉપર અગાધ શ્રદ્ધા હોવાથી તેઓશ્રીએ ઉપદેશેલા મોક્ષસાધનને આત્મસાતુ કરવાના કારણે મોક્ષની કે તેના સાધનની પણ ઇચ્છા રહેતી નથી. આવી નિર્મોહ અવસ્થાના કારણે ૫. મુનિભગવંતોને નિરીહ-ઇચ્છા વિનાની અવસ્થા પ્રાપ્ત છે. કોઈ કોઈ વાર આવા પણ મહાત્માઓ ભિક્ષાટનાદિની પ્રવૃત્તિ કરતા હોવાથી તે તે વિષયમાં ઇચ્છાવાળા જણાતા હોય છે; પરંતુ તેમની તે ઇચ્છા ન્યાયથી યુક્ત-તાત્ત્વિક નથી હોતી, અપારમાર્થિક હોય છે. આવી અવસ્થાનું કારણ, તેઓશ્રીનું આજ્ઞાપ્રધાન અનુષ્ઠાન છે. વચનાનુષ્ઠાનનું ફળ જ અસંગાનુષ્ઠાન છે. આ વાતને નિરંતર યાદ રાખવા માટે જ જાણે જણાવ્યું ન હોય તેમ શ્રીવીરવિજયજી મહારાજએ અઢાર ઢાળની શિયળવેલની સજઝાયની સાતમી ઢાળની છેલ્લી ગાથામાં ફરમાવ્યું છે કે – નિલભી
# યોગશતક - એક પરિશીલન ૪૮ જ
આ રીતે તેરમી ગાથાથી વીસમી ગાથાઓ સુધીની આઠ ગાથાઓથી યોગના અધિકારી એવા અપુનબંધકાદિ જીવોનું તેમનાં લિંગો દ્વારા વર્ણન કરી તેઓમાં યોગનું અસ્તિત્વ જણાવવા એકવીસમી ગાથામાં જણાવ્યું છે કે
एएसि णियणियभमियाए उचियं जमेत्थऽणदाणं । आणामयसंयुत्तं तं सव्वं चेव योगो त्ति ॥२१॥
અપુનબંધકાદિ દશાને પામેલા જીવોથી આરંભીને શ્રીવીતરાગપરમાત્મા જેવા મહામુનિઓ સુધીના જે આત્માઓ છે - તે બધાની પોતપોતાની ભૂમિકાને અનુરૂપ જે અનુષ્ઠાન આજ્ઞાસ્વરૂપ અમૃતથી યુક્ત છે તે બધું જ યોગસ્વરૂપ છે. આ પ્રમાણે એકવીસમી ગાથાનો અક્ષરાર્થ છે. ટીકામાં જણાવેલી વાત સ્પષ્ટ જ છે કે - અપુનબંધકદશાને પામેલા જીવોથી માંડીને શ્રીવીતરાગપરમાત્મા સુધીના મહાત્માઓનું પોતપોતાની ભૂમિકાનું અર્થાતુ પોતાની તે તે અવસ્થાવિશેષનું જે અનુષ્ઠાન છે તે, તીવ્રભાવે પાપ નહિ કરવાથી માંડીને વીતરાગતુલ્ય ભિક્ષાટનાદિ સુધીનાં અનુષ્ઠાન; શ્રીવીતરાગપરમાત્માની પરમતારક આજ્ઞા મુજબ હોય છે. કારણ કે તીર્થંકર પરમાત્માની આજ્ઞા મુજબ કોઇ પણ અનુષ્ઠાન કરવા માટેની મિથ્યાત્વાદિ કર્મની મંદતાદિ સ્વરૂપ પરિણતિથી તે તે આત્માઓનાં તે તે અનુષ્ઠાનો ભાવથી થતાં હોય છે. આશય એ છે કે મિથ્યાત્વાદિકર્મની મંદતાદિના કારણે અપુનબંધકાદિ દશાને પામેલા આત્માઓના તીવ્રભાવે પાપ નહિ કરવાદિ સ્વરૂપ તે તે અનુષ્ઠાનો ભાવાનુષ્ઠાન સ્વરૂપ થાય છે, તેથી તે આજ્ઞાસ્વરૂપ અમૃતથી યુક્ત હોય છે. આથી જ યોગના વિદ્વાનોનું કહેવું છે કે - “મિથ્યાત્વાદિની મંદતાદિ સ્વરૂપ કર્મપરિણતિ જ આજ્ઞામૃતના સંયોગ સ્વરૂપ છે. વસ્તુતઃ તે જ પરમપદની પ્રાપ્તિનું $
$ યોગશતક - એક પરિશીલન - ૪૯ 2 3 2
