________________
कायकिरियाए दोसा खविया मंडुक्क चुण्णतुल्लति । ते चेव भावणाए नेया तच्छारसरिस त्ति ॥ ८६ ॥ एवं पुण्णं पि दुहा मिम्मय-कणयकलसोवमं भणियं । अहि वि इह मग्गे नामविवज्जासभेएणं ॥८७॥ तह कायपाइणो ण पुण चित्तमहिकिच्च बोहिसत्त त्ति । होंति तहभावणाओ आसययोगेण सुद्धाओ ॥८८॥ एमाइ जहोइयभावणाविसेसाउ जुज्जए सव्वं । मुक्का हिनिवेसं खलु निरूवियव्वं सबुद्धीए ॥८९॥
ઉપર જણાવેલી ચારે ય ગાથાઓ એક પ્રકરણના સંદર્ભમાં પ્રતિબદ્ધ છે. એનો અર્થ નીચે જણાવ્યા મુજબ છે. “ભાવથી રહિત એવી માત્ર કાયાથી કરાતી ક્રિયા વડે ક્ષીણ થયેલા દોષો દેડકાના ચૂર્ણ જેવા છે. જ્યારે ભાવનાથી ક્ષીણ થયેલા તે દોષો દેડકાની ભસ્મ-રાખ જેવા જાણવા.”
૮૬ “આ વાતને જ નામાંતરથી અહીં યોગમાર્ગમાં બૌદ્ધોએ પણ જણાવી છે કે માત્ર ક્રિયા(ભાવરહિત ક્રિયા)થી જે પુણ્ય થાય છે; તે માટીના કળશ જેવું છે અને ભાવનાથી જે પુણ્ય થાય છે તે સુવર્ણના કળશ જેવું છે.” II૮૭ના “તેથી જ આશયબુદ્ધિના યોગે તે તે યોગની પરિભાવનાના કારણે બોધિ(સમ્યગ્બોધ)પ્રધાન જીવો કાયાને આશ્રયીને જ સંસારમાં પડેલા હોય છે; ચિત્તને આશ્રયીને નહિ.” ૦૮૮॥ “પૂર્વે જણાવ્યા મુજબની પરિભાવિત ભાવનાઓને લઇને થયેલી યોગવૃદ્ધિના કા૨ણે ઉપર જણાવ્યા મુજબની અશુભકર્મોની સર્વથા ક્ષપણાદિ બધું યોગ્ય થાય છે. કારણ કે એથી રાગાદિ દોષોનો વિલય થાય છે. અભિનિવેશ (રાગવિશેષ) તત્ત્વપ્રતિપત્તિની પ્રત્યે શત્રુભૂત છે તેથી તેનો ત્યાગ કરીને જ પોતાની બુદ્ધિથી બરાબર એનો વિચાર કરવો જોઇએ.” ।।૮।।
આ ચાર ગાથાના પરમાર્થને સ્પષ્ટ કરતાં ટીકામાં જણાવ્યું છે કે - આગમથી બાધિત (વિરુદ્ધ) એવી આગમ પ્રત્યેના અસદ્ભાવથી થયેલી જે ભાવશૂન્ય ક્રિયા છે, એ કાયક્રિયાથી ક્ષય પામતા જે રાગદ્વેષ કે મોહ કે યોગશતક - એક પરિશીલન ૭૧૪૦
વગેરે દોષો છે તે મણૂક(દેડકો)ચૂર્ણ જેવા છે. માડૂક ચૂર્ણમાં ચૂર્ણઅવસ્થામાં દેડકાની ક્રિયાનો ક્ષય હોવા છતાં તે ન હોવા (અક્ષય) તુલ્ય જ છે. કારણ કે વરસાદ વગેરે નિમિત્તો મળતાં તે મણૂકના ચૂર્ણમાંથી અનેક મણૂકો ઉત્પન્ન થઇને માણૂક ક્રિયામાં અધિકતા સર્જાશે. આવી જ રીતે આગમબાધિત માત્ર કાયક્રિયાના કારણે થયેલો અને તથાવિધ અનુષ્ઠાનથી જણાતો જે રાગાદિ દોષોનો ક્ષય છે તે વસ્તુતઃ ક્ષય જ નથી. કારણ કે જન્માંતરે તે તે જન્મ વગેરે નિમિત્તોથી રાગાદિ દોષોની વૃદ્ધિ જ થાય છે. આથી જ કહ્યું છે કે “ક્રિયામાત્રથી જન્મ (થનારો) કર્મક્ષય મણૂકચૂર્ણ જેવો છે અને ભાવનાથી જન્ય કર્મક્ષય મડૂકભસ્મ જેવો છે. મડૂકચૂર્ણાદિ દષ્ટાંતથી અપથ્યદ્રવ્યના યોગથી વેદનાક્ષયાદિનું દૃષ્ટાંત પણ સમજી લેવું. આશય એ છે કે કોઇ વાર અપથ્યદ્રવ્યના ઉપયોગથી ક્ષણવાર વેદનાનો ક્ષય થાય છે, પરંતુ તે અપથ્યભૂત દ્રવ્યના ઉપયોગથી કાલાંતરે વેદનાની અભિવૃદ્ધિ થતી હોય છે. આવા પ્રકારના વેદનાક્ષય જેવો ક્રિયામાત્રથી જન્ય કર્મક્ષય છે. અને ભાવનાથી જન્ય કર્મક્ષય; પથ્યદ્રવ્યના પ્રયોગથી થનારા વેદનાક્ષય જેવો છે. ભાવનાનું સ્વરૂપ જણાવતાં ટીકામાં ફરમાવ્યું છે કે, વચનગર્ભિત ચિત્તવૃત્તિને ભાવના કહેવાય છે. શ્રી વીતરાગપરમાત્માના પરમતારક વચનને અનુરૂપ જે ચિત્તનો પરિણામ છે તે પરિણામ અહીં ભાવના છે. ભાવનાથી ક્ષીણ બનાવેલા દોષો મહૂકભસ્મ જેવા છે. અહીં રાગાદિ દોષોની ભસ્મ બનાવવા માટે ભાવના અગ્નિ જેવી છે અને તે શ્રી તીર્થંક૨૫૨માત્માના વચનના નિમિત્તે થાય
છે... આ પ્રમાણેનું આ વિવરણ ‘તીક્ ણ નુત્તો...’ આ ગાથા(૮૫મી ગાથા)માં જણાવેલી વાતને અનુસરે છે. ટી
સત્યાશીમી ગાથાનું વિવરણ કરતાં ટીકામાં ફરમાવ્યું છે કે; પુણ્ય પણ કર્મક્ષયની જેમ બે પ્રકારનું છે. એક, માટીના કળશ જેવું અને બીજું સુવર્ણના કળશ જેવું. માટીના કળશ જેવું જે પુણ્ય છે; તે ક્રિયામાત્રથી જન્ય અને નિષ્ફળ છે. માત્ર તેના (માટીના ઘડાનું માત્ર પાણી ભરવા સ્વરૂપ ફળની જેમ) ફળને જ આપનારું છે. બીજું જે પુણ્ય છે તે વિશિષ્ટ યોગશતક - એક રિશીલન ૭૧૪૧
ન
