________________
શ્રી અરિહંતપરમાત્મા, શ્રી સિદ્ધભગવંતો, શ્રી સાધુભગવંતો અને શ્રી કેવલજ્ઞાનીઓએ પ્રરૂપેલો ધર્મ - આ ચારના શરણે જવા સ્વરૂપ ચતુ:શરણગમન છે. જો કે પૂ. આચાર્યભગવંતો અને પૂ. ઉપાધ્યાયભગવંતોના શરણે જવાનું હોવાથી ચારના બદલે છના શરણે ગમન જણાવવું જોઇએ; પરંતુ પૂ. આચાર્યભગવંતો અને પૂ. ઉપાધ્યાયભગવંતોનો સમાવેશ પૂ. સાધુભગવંતોમાં થતો હોવાથી ચતુ:શરણગમન જણાવ્યું છે. આમ તો શ્રી અરિહંત પરમાત્માદિ ત્રણમાં જ શ્રીકેવલજ્ઞાનીઓએ પ્રરૂપેલા પરમતારક ધર્મનો સમાવેશ થતો હોવાથી ત્રિશરણગમન જણાવવું જોઇએ, પરંતુ શ્રી કેવલજ્ઞાનીઓએ પ્રરૂપેલો પરમતારક ધર્મ અનાદિનો હોવાથી, સાદિ એવા શ્રી અરિહંતપરમાત્માદિ ત્રણથી ધર્મનું પૃથ રીતે ગ્રહણ કર્યું છે; જેથી ‘ચતુ:શરણગમન” જણાવ્યું છે, તે બરાબર છે. તે તે પરમતારક શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માદિ શ્રી કેવલીભગવંતોએ દર્શાવેલા ધર્મનું સ્વરૂપ એક જ હોવાથી ધર્મની અનાદિતા છે... ઇત્યાદિ ભણાવનાર પાસેથી સમજી લેવું જોઇએ.
શ્રી અરિહંતપરમાત્માદિ ચારને છોડીને અન્ય કોઇ પણ શરણ કરવા યોગ્ય (શરણ્ય) નથી. કારણ કે જે ગુણાધિક હોય છે તે જ શરણ્ય બને છે. શરણ્ય વ્યક્તિઓની ગુણાધિકતાને લઇને જ શરણ્ય વ્યક્તિઓથી શરણે રહેલાની રક્ષા ઉપપ-સંગત બને છે. અહીં યાદ રાખવું જોઇએ કે – દુ:ખથી બચવા સ્વરૂપ અહીં રક્ષા નથી, પરંતુ સંક્લિષ્ટ પરિણામ (સુખનો રાગ અને દુ:ખનો દ્વેષ) દૂર થવાથી જે શાંતિ (કષાયરહિત અવસ્થા) મળે છે તે સ્વરૂપ અહીં રક્ષા છે. શ્રી અરિહંતપરમાત્માદિના પ્રણિધાનપૂર્વકના ધ્યાનથી તે તે સ્વભાવે જ ક્લિષ્ટકર્મનો વિગમ થાય છે અને તેથી શાંતિ પ્રાપ્ત થાય છે. આશય એ છે કે શ્રી અરિહંત પરમાત્માદિ ચારનું અભિધ્યાન જ અહીં શરણ-સ્વરૂપ છે. અધિકૃત ગુણમાં અરતિ ઉત્પન્ન થયે છતે; શ્રી અરિહંતપરમાત્માદિ ચારનું અભિધ્યાન કરવાથી અધિકૃત ગુણમાં અરતિ ઉત્પન્ન કરનાર ક્લિષ્ટકર્મનો વિગમ થાય છે અને તેથી પરિણામે શાંતિ પ્રાપ્ત થાય છે; જે, અરતિથી ઉત્પન્ન થયેલા ભયથી થનારી રક્ષાસ્વરૂપ છે. શ્રી અરિહંતપરમાત્માદિ ચારનું અભિધ્યાન એક સ્વરૂપનું નથી. અનુક્રમે આ યોગશતક - એક પરિશીલન : ૯૪
છે
શ્રી અરિહંતપરમાત્માદિનું ધ્યાન માર્ગદશકસ્વરૂપે, સાધ્યસ્વરૂપે, સાધકસ્વરૂપે અને સાધનસ્વરૂપે થતું હોય છે અને એ એ સ્વભાવે જ ઉપર જણાવ્યા મુજબ રક્ષા થતી હોય છે. આ આશયથી જ ગ્રંથકાર પરમર્ષિએ તત્તત્વમાવતથા અવાજથ્થાનત:... ઇત્યાદિનો ઉલ્લેખ કર્યો છે.
ચતુ:શરણગમનની જેમ ‘દુષ્કતની ગહ' કરવી જોઇએ, અનાદિ એવા પણ આ સંસારમાં અજ્ઞાન, અવિરતિ કે પ્રમાદાદિને પરવશ બની મન, વચન અને કાયા સ્વરૂપ દુષ્કૃતના અસાધારણ સાધનના ઉપયોગથી જે દુષ્કતો કર્યા છે; તેની, શ્રી તીર્થંકર પરમાત્મા કે શ્રી સિદ્ધભગવંતાદિની સાક્ષીએ મોક્ષની તીવ્ર અભિલાષાદિ સ્વરૂપ સંવેગથી પૂર્ણ ચિત્ત વડે કરાતી જુગુપ્સાને દુષ્કતની ગર્તા કહેવાય છે. દુષ્કતને હેય (ત્યાજય) માન્યા વિના તાત્ત્વિક ગહ શક્ય બનતી નથી. દુષ્કતની તેવા પ્રકારની તાત્ત્વિક ગહ વખતની દુષ્કૃતની હેયત્વભાવનાથી ક્લિષ્ટકર્મના અનુબંધનો તેમ જ ક્લિષ્ટકર્મનો વિચ્છેદ થાય છે અને એ અનુબંધાદિના વિચ્છેદથી મહાઅનર્થની નિવૃત્તિ થાય છે, તેથી તે વિચ્છેદ ખરેખર જ સુંદર છે; જે દુષ્કૃતની ગહનું એકમાત્ર ફળ છે.
આવી જ રીતે સુકૃતની અનુમોદના કરવી જોઇએ. અનેક પ્રકારનું બધા જીવોનું જે મોક્ષને અનુકૂળ અનુષ્ઠાન છે; તેના મહાન પક્ષપાત વડે અને તે અનુષ્ઠાનની પોતાને ક્યારે અને કઇ રીતે પ્રાપ્તિ થાય - એવી ચિંતા-વિચારણાપૂર્વક જે પ્રશંસા; તેને સુકૃતની અનુમોદના કહેવાય છે. અહીં યાદ રાખવું જોઇએ કે જે અનુષ્ઠાનની અનુમોદના કરવાની છે તે અનુષ્ઠાન મોક્ષને અનુકૂળ હોવું જોઇએ; સર્વ સામાન્ય જીવનું હોવું જો ઇએ. માત્ર આપણું પોતાનું અથવા આપણા સંબંધીઓનું નહિ હોવું જો ઇએ. તેની પ્રત્યે આપણને મોટો પક્ષપાત હોવો જોઇએ અને તેને પ્રાપ્ત કરવા માટેની ચિંતા આપણને રાત અને દિવસ હોવી જોઇએ. જે અનુષ્ઠાનની (સુકૃતની) આપણે અનુમોદના કરીએ છીએ તે અનુષ્ઠાન ગ્રહણ કરવાની તેની ઉપાદેયતાની) બુદ્ધિ હોય ત્યારે તે અનુષ્ઠાન પ્રત્યેના બહુમાનવિશેષના કારણે ચોક્કસ જ સુકૃતની અનુમોદના થાય છે. પરંતુ, જ આ જ યોગશતક - એક પરિશીલન - ૯૫ હું જ છે
