________________
ગાથાર્થ સ્પષ્ટ છે. આશય એ છે કે પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ મિથ્યાત્વાદિ. નિમિત્તને લઈને કરેલા કર્મને પ્રવાહથી અનાદિ માનીએ તો જ સકલદર્શનપ્રસિદ્ધ બંધ અને મોક્ષ ઉપચાર વિના તાત્ત્વિક રીતે ઘટી શકે છે. અન્યથા પ્રવાહથી અનાદિસ્વરૂપે કર્મ ન માનીએ તો કર્મનું અસ્તિત્વ માનવાનો કોઇ જ અર્થ નથી. અને તેથી કર્મના બંધ-મોક્ષની વાત ખરેખર જ વાતરૂપ જ બનશે. તેથી કર્મની અકાલ્પનિકતા માટે પૂર્વે જણાવેલી તેની પ્રવાહની અપેક્ષાએ અનાદિતા માનવી જોઇએ. તેથી જ બંધ અને મોક્ષ પણ અકાલ્પનિક-પારમર્થિક થશે. તેમ જ કર્મની વાસ્તવિકતાના કારણે શુભાશુભ કર્મના ઉદયથી પ્રાપ્ત થનારા સર્વજન-પ્રસિદ્ધ સુખ અને દુ:ખ પણ યુક્તિયુક્ત બનશે. કારણ કે તેનું કારણ કર્મ મુખ્ય છે, ગૌણ નથી. અવાસ્તવિક કારણથી થયેલું કાર્ય વાસ્તવિક ન હોય - એ સમજી શકાય છે. આ વાત ગાથામાં દર ન - આ પદથી સ્પષ્ટ કરી છે. તેનો ભાવ સ્પષ્ટ છે કે કર્મનું પ્રવાહની અપેક્ષાએ અનાદિસ્વરૂપત વગેરે ન માનીએ તો બંધ... વગેરે સંગત નહિ થાય, કારણ કે તેનું કારણભૂત કર્મ મુખ્ય-પારમાર્થિક નથી... ઇત્યાદિ ખુબ જ સ્થિરતાપૂર્વક વિચારવું. આ રીતે સામાન્યથી થોડી પ્રાસંગિક વાત કરી. વધારે અપ્રસ્તુત વાત વડે હવે સર્યું. /પા.
રાગનું અહીં ગ્રહણ કર્યું નથી. દ્રવ્યસ્વરૂપ રાગનું ગ્રહણ કરવું હોત તો રચશો આ અર્થમાં; કર્મમાં વિહિત રાજન શબ્દનું ઉપાદાન કર્યું હોત.
અપ્રીતિસ્વરૂપ દ્વેષ છે. અહીં સ્વરૂપને જ લક્ષણ સ્વરૂપે વર્ણવ્યું છે. એ દ્વેષ પણ ભાવાત્મક આત્મપરિણામ સ્વરૂપ લેવાનો છે.
અજ્ઞાનસ્વરૂપ મોહ પણ ભાવાત્મક વિવક્ષિત છે. એ જોઈને મોદ: આ અર્થથી સમજી શકાય છે. આ રાગાદિ દોષોમાં કયો દોષ મને અતિશય પીડે છે એથદ્ મોક્ષની સાધના કરવાના પ્રસંગે કયો દોષ અતિશય નડે છે - આ પ્રમાણે આત્મનિરીક્ષણ કરવું.
આત્માના આંતર-રાગાદિ દોષોનું આપણા જેવા છદ્મસ્થોને જ્ઞાન થાય, એ શક્ય નથી - આ પ્રમાણે કહેવાની જરૂર નથી. કારણ કે શાસનું અનુસરણ કરવાથી જ્ઞાનાવરણીય કમદિના ક્ષયોપશમથી રાગાદિદોષોનું આપણને શાન થઇ શકે છે. પ્રથમ સૂઇ ગયો પછી એને કોઇએ સજાવ્યો. પાછળથી એ જાગ્યો અને પછી દર્પણમાં જોવાથી પોતાની અજ્ઞાત શણગાર અવસ્થાને જેમ તે જાણી શકે છે તેવી જ રીતે શાશદર્પણમાં જોવાથી આપણે આપણી રાગાદિપરિણતિને જાણી શકીએ છીએ, નયનવિકલ જનોની જેમ ક્ષયોપશમવિશેષથી વિકલ આત્માઓ શાસથી પણ રાગાદિપરિણતિને જાણી શકતા નથી - એ સાચું છે, પરંતુ એવા લોકોને યોગમાર્ગનો અધિકાર જ નથી. તેથી તેની કોઇ ચિંતા કરવાની આવશ્યકતા નથી... આ ઓગણસાઇઠમી ગાથાનો સાર છે. //પલા
પ્રકૃત રાગાદિના વિષયમાં આત્મનિરીક્ષણ કરવાની જે વાત હતી તે કહેવાની ઇચ્છાથી ઓગણસાઇઠમી ગાથામાં રાગાદિના સ્વરૂપ વગેરેને જણાવે છે–
ઉપર જણાવ્યા મુજબ રાગાદિ દોષોને આશ્રયીને આત્મનિરીક્ષણ કર્યા પછી શું કરવું તે જણાવે છે–
तत्थाभिस्संगो खलु रागो, अप्पीइलक्खणो दोसो । अण्णाणं पुण मोहो को पीडइ मं दढमिमेसि ॥५९॥
ગાથાર્થ સુગમ છે. તાત્પર્ય એ છે કે આત્માને દૂષિત કરનારા રાગાદિ દોષોમાં અભિવૃંગને રાગ કહેવાય છે. રાગ શબ્દ નન્ના : આ અર્થમાં; ભાવમાં વિહિત છે, તેથી ભાવાત્મક રાગ જ અહીં સમજવો પરંતુ દ્રવ્યસ્વરૂપ
યોગશતક - એક પરિશીલન ૧૦૪ જ જ
णाऊण ततो तव्विसयतत्त-परिणइ-विवागदोसे त्ति । चितेज्जाऽऽणाए दढं पइरिक्के सम्ममुवउत्तो ॥६०॥
જ
યોગશતક - એક પરિશીલન - ૧૦૫
ક
