________________
હોય તો પણ તેનો સ્વીકાર કરવાનું ઉચિત નથી. આવી પ્રવૃત્તિ મોટા ભાગે ઉપહાસને પાત્ર બને છે, એટલું જ નહિ; અનિષ્ટ ફળવાળી (ફળને આપનારી) બને છે - એમ આચાર્યભગવંતો ફરમાવે છે. આથી નિજસ્વભાવાલોચન; જનવાદાવગમ અને યોગશુદ્ધિથી પોતાને જે ગુણસ્થાનકની પ્રતિપત્તિ (સ્વીકાર) માટે ઉચિત જાણે તે મુજબ તે ગુણસ્થાનકના સ્વીકારમાં નિમિત્તને (કાયાના ફુરણાદિ નિમિત્તને) આશ્રયીને હમેશાં પ્રવર્તે. //૩
અથવા તો “ધર્મના સાધક એવા ચિંતનને શુભ ચિંતન કહેવાય છે. ધર્મના અવિરોધી ચિંતનથી પણ અંતે તો ધર્મના સાધક ચિંતનથી જ ધર્મની સિદ્ધિ થાય છે. તેથી મનશુદ્ધિ માટે સાધન તરીકે ધર્મના સાધક ચિંતનની આવશ્યકતા છે. અણુવ્રતાદિનો સ્વીકાર કરતી વખતે એ યાદ રાખવું જોઇએ કે અણુવ્રતાદિને પરિશુદ્ધ રીતે આરાધવા માટે મનશુદ્ધિ એ મુખ્ય સાધન છે. આ રીતે જ મધ્યમ અને આદિ ભેદથી તે તે ગુણસ્થાનકની અપેક્ષાએ નિજસ્વભાવના આલોચનની અને જનવાદાવગમની પણ શુદ્ધિ પોતાની બુદ્ધિથી અથવા ભણાવનાર પાસેથી સમજી લેવી. II૪
આ પૂર્વે જણાવેલ યોગશુદ્ધિને અનુલક્ષી ફરમાવાય છેगमणाइएहिं कार्य णिरवज्जेहिं वयं च भणिएहिं । सुहचिंतणेहि य मणं सोहेज्जा जोगसुद्धि त्ति ॥४०॥
નિરવઘ ગમનાદિથી કાયાને, નિરવઘ બોલવાથી વચનને અને શુભચિંતનથી મનને શુદ્ધ બનાવવું જોઇએ - આને યોગશુદ્ધિ કહેવાય છે.” આ ચાળીશમી ગાથાનો શબ્દાર્થ છે. આશય ખૂબ જ સ્પષ્ટ છે કે અણુવ્રતાદિને ધારણ કરવાની ભાવનાવાળાને યોગશુદ્ધિ કરવી જોઇએ. એમાં નિરવઘ (નિષ્પા૫) ગમન (જવું તે), આસન (બેસવું તે) અને સ્થાન (ઊભા રહેવું તે) વગેરે દ્વારા કાયાને શુદ્ધ બનાવવી. ચાલતાં, બેસતાં કે ઊભા રહેતાં જેઓને નિરવઘ કે સાવધનો ખ્યાલ રહેતો નથી, તેઓ અણુવ્રતાદિનો સ્વીકાર કરવા માટે યોગ્ય નથી. યોગ્ય બનવા માટે ઉપર જણાવ્યા મુજબ કાયાને શુદ્ધ બનાવવાનું આવશ્યક છે. આવી જ રીતે નિરવઘ વચન બોલવા દ્વારા વચનની શુદ્ધિ કરવી જોઇએ. અન્યથા વચનશુદ્ધિના અભાવે સમિતિ અને ગુતિના પાલનમાં ભલીવાર નહિ આવે. મુમુક્ષુઓની રત્નત્રયીની સાધના સમિતિગુપ્તિના પાલનથી જ શક્ય છે. ઉપર જણાવ્યા મુજબ શુભચિંતનથી મનની શુદ્ધિ કરવી જોઇએ. ધર્મની આરાધનામાં જે વિરોધી ન હોય તેના ચિંતનને શુભચિંતન કહેવાય છે
# # યોગશતક - એક પરિશીલન • ૩૮
અન્યમતથી યોગશુદ્ધિનું સ્વરૂપ જણાવવા એકતાળીસમી ગાથાથી જણાવે છે–
सुहसंठाणा अण्णे कार्य वायं च सुहसरेणं तु । सुहसुविणेहिं च मणं जाणेज्जा साहु सुद्धि त्ति ॥४१॥
શુભ સંસ્થાનથી કાયાને; શુભસ્વરથી વાણી-વચનને અને શુભસ્વપ્રથી મનને તે તે યોગને ઉચિત જાણવું. આ યોગની શુદ્ધિ સારી છે - આ પ્રમાણે બીજા લોકો માને છે. આ એકતાળીસમી ગાથાનો સામાન્યર્થ છે. ભાવાર્થ એ છે કે શરીરના સંસ્થાનથી એટલે કે ઉન્માન, માન, ગતિ, સાર અને સત્ત્વ વગેરે પુરુષનાં લક્ષણોથી કાયાને યોગને ઉચિત જાણવી – એમ અન્યદર્શનકારો માને છે. શરીરના વજનને ઉન્માન કહેવાય છે. શરીરની ઊંચાઇને માન કહેવાય છે. શરીરની ચાલવાની રીતને ગતિ કહેવાય છે. શરીરની પુષ્ટિ વગેરેને સાર કહેવાય છે; અને ગમે તેવી કષ્ટમય અવસ્થામાં પણ ધીરજ ન ગુમાવવી તેને સર્વ કહેવાય છે.
શુભસ્વરથી યોગને ઉચિત વચનયોગ જાણવો. સામાન્ય રીતે ગંભીર, મધુર, આજ્ઞાપક અને શુદ્ધ-સ્પષ્ટ વગેરે સ્વરને શુભસ્વર કહેવાય # યોગશતક - એક પરિશીલન ૭૯
?
