________________
જેટલો અતીતકાળ છે તે બધો જ અતીતકાળ વર્તમાનતાને પ્રાપ્ત કરી લીધેલો છે. આથી તે અતીતકાળ પ્રવાહથી અનાદિ છે; કારણ કે કાળશૂન્ય (રહિત) લોકનો સંભવ જ નથી. આવી જ રીતે કર્મ પણ પ્રવાહથી અનાદિ છે. કારણ કે કર્મનું મિથ્યાત્વાદિ હેતુથી જે કૃતકત્વ (કાર્યત્વ) છે, તે અતીતકાળની વર્તમાનતા જેવું છે. આશય એ છે કે, જેટલો પણ અતીતકાળ છે તે બધાએ વર્તમાનતાનો અનુભવ કર્યો છે અને પ્રવાહની અપેક્ષાએ તે અનાદિ છે તેમ મિથ્યાત્વાદિ નિમિત્તને લઇને જે કોઇ કર્મ કરેલું છે તે બધું જ કર્મ પ્રવાહની અપેક્ષાએ અનાદિ છે. ન્યાયની પરિભાષામાં જણાવવાનું થાય તો તેમ જણાવી શકાય કે - તે તે કર્મ તવ્યક્તિત્વન સાદિ હોવા છતાં કર્માન્યતમત્વેન અનાદિ છે. ઇત્યાદિ અધ્યાપકાદિ પાસેથી બરાબર સમજી લેવું જોઇએ. //પપી.
પૂર્વે જણાવેલી કર્મની અનાદિતાને દષ્ટાંતપૂર્વક સિદ્ધ કરવા સત્તાવનમી ગાથા છે
एवमणादी एसो संबंधो कंचणोवलाणं व । एयाणमुवाएणं तह वि विओगो वि हवइ त्ति ॥५७।।
આ રીતે ઉપર જણાવ્યા મુજબ મિથ્યાત્વાદિ નિમિત્તને લઇને દરેક કર્મનો આત્માની સાથેનો સંબંધ સાદિ છે; પરંતુ પ્રવાહની અપેક્ષાએ તે અનાદિ છે. એ વાતને સમજવા માટે “સુવર્ણ અને માટીનો સંબંધ” એક દૃષ્ટાંત છે. એ સંબંધ જેમ નિસર્ગથી છે તેમ જીવ અને કર્મનો અનાદિકાલીન સંબંધ પણ નિસર્ગથી છે - એટલું જ સમજાવવાનું અહીં તાત્પર્ય છે. બીજી કોઇ પણ; જડ-જડનો સંયોગ કે મૂર્તદ્વયનો સંયોગ વગેરે સિદ્ધ કરવાની અપેક્ષાએ પણ એ દૃષ્ટાંત અપાયું નથી. યદ્યપિ જીવ અને કર્મનો સંબંધ અનાદિનો છે, પરંતુ સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યજ્ઞાનાદિના વાસ્તવિક ઉપયોગથી જીવ અને કર્મનો સર્વથા વિયોગ પણ થાય છે. ક્ષારમૃતપુટ-પાક(ખાર અને માટીના પુટ આપીને અગ્નિમાં તપાવવા સ્વરૂપ)થી સુવર્ણ અને માટીનો વિયોગ જેમ થાય છે તેમ જ તથાવિધ તાત્ત્વિક ઉપાયના સેવનથી જીવ અને કર્મનો અનાદિનો પણ સંબંધ દૂર થાય છે... આ પ્રમાણે સત્તાવનમી ગાથાનો ભાવાર્થ છે. આપણી
આ કર્મના વિષયમાં જ બાકી રહેલી શંકાના સમાધાનને જણાવતાં છપ્પનમી ગાથામાં જણાવ્યું છે કે
मुत्तेणममुत्तिमओ उवघायाऽणुग्गहा वि जुज्जंति । जह विण्णाणस्स इहं मइरापाणोसहादीहि ॥५६॥
મૂર્ત (રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શયુક્ત) એવા કર્મના કારણે અમૂર્ત એવા આત્માને ઉપઘાત અને અનુગ્રહ કઇ રીતે થાય; કારણ કે મૂર્ત એવા શસ્ત્ર કે અલંકારથી અમૂર્ત એવા આકાશાદિને છેદાવા સ્વરૂપ ઉપઘાત કે શોભાદિ સ્વરૂપ અનુગ્રહ થતો નથી - આ શંકાનું સમાધાન આ છપ્પનમી ગાથાથી કર્યું છે. આશય સ્પષ્ટ છે કે મૂર્ત કર્મથી અમૂર્ણ આત્માને ગુણઘાતાદિ સ્વરૂપ ઉપઘાત અને ગુણાધાનાદિ સ્વરૂપ અનુગ્રહ ઘટે છે, કારણ કે આવું અન્યત્ર બને છે. વિજ્ઞાનસ્વરૂપ અમૂર્તને મૂર્ત એવા મદિરાપાનથી ઉપઘાત અને બ્રાહ્મી વગેરે ઔષધથી અનુગ્રહ થતો સ્પષ્ટપણે પ્રતીત થાય છે. //પદ
પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ મિથ્યાત્વાદિ હેતુઓથી કરાયેલું કર્મ પ્રવાહની અપેક્ષાએ અનાદિનું છે - એ વ્યવસ્થિત થયે છતે; પ્રકૃત યોગસાધન-ઉપાયોના નિરૂપણના વિષયમાં સુવિહિતત્વ (યુક્તિસંગત વિધાન) થાય છે. અન્યથા એ નિરૂપણ સંગત નહિ બને - આ વાત અઠ્ઠાવનમી ગાથાથી જણાવાય છે
एवं तु बंधमोक्खा विणोवयारेण दो वि जुज्जंति ।
સુહ-કુવાડુ ૨ વિટ્ટ, દરા ન, ય પસંજોગ Iટા 0 8 8 8 ઝુ યોગશતક - એક પરિશીલન • ૧૦૩ ૪૪ ૪ ૪૪ ૪૪
-
, .
(જ જ યોગશતક - એક પરિશીલન • ૧૦૨
:
