________________
પ્રવૃત્તિનું ચોક્કસ કારણ બને છે, તેમ સુખના રાગાદિ સ્વરૂપ વિષનો ત્યાગ કરવો જોઇએ અને તેના માટે તે તે ઉપાયોને અજમાવવા જ જોઇએ ... આવા પ્રકારનું સંવેદન જેમાં છે તેવા વિશેષજ્ઞાનથી આ સામાયિક વિહિત છે, તેથી તે શુદ્ધ બને છે. એકાંતે અભિષ્યંગ - વિષયાસક્તિથી રહિતપણે કરાતું જે અનુષ્ઠાન છે તે જ કલ્યાણકારી છે. આ વાતનું જ સમર્થન કરતાં અન્યદાર્શનિકોએ પણ જણાવ્યું છે કે – “આસક્તિ(રાગ)માત્ર ખરાબ છે; તત્ત્વ પ્રત્યેનો પણ રાગ ખરાબ છે. કપડાં સાફ કરવા માટે કાજળનો ઉપયોગ કરવાનું જેટલું ખરાબ છે તેટલું જ ખરાબ તત્ત્વ પ્રત્યે પણ રાગ ક૨વાનું છે. ધર્મના રાગના પણ કારણે મુનિઓને અમુનિ કહેવાય છે. ધર્મના દ્વેષના કારણે અને અધર્મના રાગના કારણે મુનિઓ મુનિ હોતા નથી, ધર્મના રાગના પણ કારણે મુનિઓ મુનિ નથી.” અભિષ્યંગના કારણે ધર્મની આરાધના સર્વથા થતી નથી. વિશુદ્ધ અનુષ્ઠાનમાં રાગનો કારણે વિશુદ્ધ આશય હોતો નથી. એટલા અંશે ધર્મની આરાધના બાકી રહે છે. આ વાત ગૌતમસ્વામીજીના વૃત્તાંતથી બરાબર સમજી શકાય છે.
તેઓશ્રીને શ્રીમહાવી૨૫રમાત્માની પ્રત્યે સ્નેહરાગ હોવાથી શ્રીમહાવી૨૫રમાત્માના નિર્વાણ પૂર્વે કેવલજ્ઞાન થયું નહિ. અપ્રમત્તપણે નિરતિચાર ચારિત્રની આરાધના હોવા છતાં કેવલજ્ઞાનની કારણભૂત આરાધના ત્યાં સુધી ન જ થઇ. આથી સમજી શકાશે કે ઉપર જણાવેલાં વિશેષશ્રુતજ્ઞાનના કારણે થનારું સામાયિક શુદ્ધ હોય છે. ઉપર જણાવ્યા મુજબના તાત્ત્વિક જ્ઞાન વિના શુદ્ધ સામાયિકનો સંભવ નથી.
ઉપર્યુક્ત વિશિષ્ટશ્રુતજ્ઞાન મોટા ભાગે બધા ય ચૌદપૂર્વધર મહાત્માઓને હોય છે. કોઇ પ્રમાદપરવશ ચૌદપૂર્વધર મહાત્માને એવું વિશિષ્ટશ્રુતજ્ઞાન ન હોય એ બને; પણ પ્રાયઃ બધાય ચૌદ પૂર્વધરોને એવું વિશિષ્ટ શ્રુતજ્ઞાન હોવાથી તે બધાને શુદ્ધ સામાયિકની પ્રાપ્તિ માનવાનો પ્રસંગ આવશે - આ શંકાનું સમાધાન કરવા માટે ગાથામાં આવનવામમેયો... ઇત્યાદિનો ઉલ્લેખ છે. આશય એ છે કે શુદ્ધ સામાયિકની પ્રાપ્તિ માત્ર વિશિષ્ટ શ્રુતજ્ઞાનથી થતી નથી. વિશિષ્ટશ્રુતજ્ઞાનની સાથે; 18મી યોગશતક - એક પરિશીલન ૦ ૪૦ 豪
ચારિત્રમોહનીયકર્મસ્વરૂપ ચારિત્રાવરણનો તેવા પ્રકારનો જે અપગમવિયોગ છે તે પણ શુદ્ધ સામાયિકની પ્રાપ્તિમાં કારણ છે. આવો આવરણાપગમવિશેષ બધા જ ચૌદપૂર્વધરોને ન હોવાથી વિશિષ્ટશ્રુતજ્ઞાન હોવા છતાં તે બધાને શુદ્ધ સામાયિકની પ્રાપ્તિ થતી નથી. વિશિષ્ટશ્રુતજ્ઞાન અને ચારિત્રમોહનીયકર્મનો અપગમવિશેષ એ બેના યોગથી તે તે મહાત્માઓનું સામાયિક શુદ્ધ જ જાણવું. કારણ કે જ્ઞાન અને ચારિત્રનો પરિણામ એ બંનેની વૃદ્ધિના કારણે એ સામાયિક તાત્ત્વિક હોય છે.
‘આ રીતે વિશિષ્ટશ્રુતજ્ઞાન અને ચારિત્રમોહનીયકર્મોપગવિશેષ – એ બેના યોગે જો શુદ્ધસામાયિકની પ્રાપ્તિ થતી હોય તો માષતુષાદિ મહાત્માઓને વિશિષ્ટ શ્રુતજ્ઞાનના અભાવમાં શુદ્ધ સામાયિકનો લાભ કઇ રીતે થયો’ આવી શંકાનું સમાધાન કરવા ગાથામાં પદ્મમં... ઇત્યાદિ પદો છે. આશય એ છે કે માપતુષાદિ મહાત્માઓને જે સામાયિક નામનું પ્રથમચારિત્ર પ્રાપ્ત થયું તે; છંદોપસ્થાપનીય(મહાવ્રતારોપણ), પરિહાર વિશુદ્ધિ, સૂક્ષ્મસંપરાય અને યથાખ્યાત ચારિત્રનાં કંડકો – અધ્યવસાયસ્થાનોની અપેક્ષાએ મંદ અધ્યવસાયસ્થાનોવાળું; રત્નના અલંકારો માટેના કરંડિયા-પેટીની પ્રાપ્તિ તુલ્ય અથવા તો ક્રમે કરી સુવર્ણ, વસ્ત્ર વગેરેની પ્રાપ્તિ તુલ્ય હતું. આવી પ્રારંભાવસ્થામાં કાંઇ પણ તે તે આંતરિક પ્રયત્ન(પરિણામવિશેષ)થી પ્રાપ્ત થતું નથી, ઓઘથી (સામાન્યથી) જ પ્રાપ્ત થાય છે. ત્યાર પછી ક્રમે કરી કાલાંતરે સ્વાધ્યાયાદિ ઉપાયવિશેષના આસેવનથી સામાયિકવિશેષની સિદ્ધિ થાય છે. આ રીતે સૌથી પ્રથમ સામાન્યપણે સામાયિકની પ્રાપ્તિ થયે છતે; વિશિષ્ટ ક્ષયોપશમભાવથી (જ્ઞાનાવરણીય અને ચારિત્રમોહનીયાદિ કર્મના વિશિષ્ટ ક્ષયોપશમભાવથી) ભવિષ્યમાં ચોક્કસ જ ફળને પ્રાપ્ત કરાવવાની યોગ્યતારૂપે યોગ્ય કાળસ્વરૂપ ઉપાયાંતરની અપેક્ષા હોવા છતાં તત્ત્વથી સામાયિકવિશેષની સિદ્ધિ થયેલી છે જ. આશય એ છે કે સામાન્યથી સામાયિકની પ્રાપ્તિ થયા પછી વિશેષસામાયિકની સિદ્ધિ વિશિષ્ટ ક્ષયોપશમભાવથી કાલાંતરે થાય છે, એ ક્ષયોપશમભાવ સિદ્ધિનું અવંધ્ય ન યોગશતક - એક પરિશીલન ૦ ૪૧ ******
