________________
સ્વરૂપ રોગાદિ છે. ખરી રીતે તો રોગાદિ સ્વરૂપ ભોક્તાનું છે. પરંતુ તેમાં નિમિત્ત સ્ત્રી હોવાથી તેણીનું તે સ્વરૂપ વર્ણવ્યું છે. અથવા કહીને પ્રકારતરથી સ્ત્રીનું તત્ત્વ વર્ણવ્યું છે. ચંચળ એવો રાગનો પરિણામ - એ સ્ત્રીનું તત્ત્વ છે. જે પણ પુરુષ પ્રત્યે તેણીને રાગ હોય છે તે સ્થિર હોતો નથી. ચંચળ હોય છે, ઉપરછલ્લો હોય છે; અને જ્યારે એ રાગ નષ્ટ થાય છે ત્યારે વિરક્ત બનેલી તે; સામા પાત્રના જીવિતનો નાશ કરનારી બને છે. ‘વિરક્ત સ્ત્રી વિષ છે.” આ પ્રમાણે શાસ્ત્રવચન છે. જેમ વિષ જીવિતનું નાશન (નાસ કરનાર) છે તેમ વિરક્ત બનેલી સ્ત્રી પણ જીવિતનો નાશ કરનારી છે. આવું સ્ત્રીનું સ્વરૂપ છે. ll૬૮TI.
પગની રજ જેમ ચાલીએ એટલે તુરત ખરી પડે છે તેમ ધન આવે એટલે અનેક રીતે જવા માંડે છે. ક્ષણવાર માની લઇએ કે ભૂતકાળના પ્રબળ પુણ્યોદયે જીવનની અંતિમ ક્ષણ સુધી ધન ટકી પણ રહે તોપણ તેની પ્રત્યેના રાગને લઇને ભવાંતરમાં કુગતિ-દુર્ગતિના વિપાકનો અનુભવ કરવો પડે છે. એ કાષ્ઠના કીડાના ઉદાહરણથી વિચારવું જોઇએ. કાઇનો કીડો પોતાના આહારાદિ માટે કાષ્ઠ કોતરે છે અને પરિણામે એમાં જ એ ફસાઇ જાય છે. પોતે પોતાના સુખ માટે આરંભેલી જ પ્રવૃત્તિ પોતાના દુ:ખ માટે થાય છે. આવું જ ધનના વિષયમાં પણ થતું હોય છે. આ લોકમાં સુખ માટે ભેગું કરેલું એ ધન પરલોકમાં કુગતિના વિપાકવાળું બને છે. અર્થનું (ધનાદિનું) આવું સ્વરૂપ જાણ્યા પછી એમાં રાગ કરવા જેવું કશું જ રહેતું નથી. llદલી
ઉપર જણાવ્યા મુજબ સચેતન કે અચેતન વસ્તુ ઉપરના રાગને દૂર કરવા તેના વિરોધી પરિણામની ભાવનાને જણાવીને હવે દ્વેષના વિષયમાં તેવી ભાવના જણાવાયું છે
दोसम्मि उ जीवाणं विभिण्णयं एवं पोग्गलाणं च । अणवद्रियं परिणति विवागदोसं च परलोए ॥७०॥
આ રીતે સચેતન વસ્તુમાં રાગને આશ્રયીને તેના વિષયના તત્ત્વાદિચિંતનને જણાવ્યું. હવે અચેતન વસ્તુના રાગને આશ્રયીને તે જણાવાય છે
अत्थे रागम्मि उ अज्जणाइदुक्खसयसंकुलं तत्तं । गमणपरिणामजुत्तं कुगइविवागं च चिंतेज्जा ॥६९॥
“અર્થ(ધન)સંબંધી રાગ થયે છતે અર્થની પ્રાપ્તિ વગેરે સેંકડો દુ:ખથી વ્યાપ્ત અર્થતત્ત્વ છે - એમ, તેમ જ જવાના સ્વભાવવાળું અને કુગતિને પ્રાપ્ત કરાવનારું અર્થતત્ત્વ છે – એમ ચિંતવવું.” આ પ્રમાણે ઓગણસિત્તેરમી ગાથાનો શબ્દાર્થ છે. આશય એ છે કે જે ઇચ્છાય છે તેને અર્થ કહેવાય છે. અર્થ શબ્દથી સામાન્ય રીતે ધન લેવાય છે. ધન ઉપર રાગ થયે છતે ધન કમાવતી વખતે તેમ જ તેનું રક્ષણ કરતી વખતે, તેનો નાશ થયે છતે અને તેનો પરિભોગ કરતી વખતે દુ:ખ છે. આ લોક અને પરલોકમાં વિરોધ-અનર્થને કરનારા એવા અર્થના ઉપાર્જન, રક્ષણ વગેરે દુ:ખ માટે થાય છે. આટલું કષ્ટ વેઠીને પણ પ્રાપ્ત કરેલું તે ધન જવાના પરિણામવાળું ચંચળ છે. અર્થ, પગે લાગેલી રજ જેવો છે.
0 0 $ યોગશતક - એક પરિશીલન • ૧૧૪ ૪૪ ૪૪ ૪૪ ૪
જીવ કે પુગલ પ્રત્યે દ્વેષ થાય ત્યારે જીવો કે પુગલોનું વિભિન્નત્વ (જુદાપણું) પરિભાવવું જોઇએ; તેમ જ જીવ કે પુદ્ગલની પરિણતિ સદાને માટે એકરૂપે રહેતી નથી અને પરલોકમાં એ દ્વેષનો વિપાક-દોષ કયો છે - એ વિચારવું જોઇએ.” આ પ્રમાણે સિત્તેરમી ગાથાનો શબ્દશઃ અર્થ છે. કહેવાનો આશય એ છે કે, જીવ કે પુદ્ગલ પ્રત્યે જયારે દ્વેષ જાગે ત્યારે તે જીવ અને પુદ્ગલ આપણા આત્માથી ભિન્ન છે - એમ ચિંતવવું. સામાન્ય રીતે વિચારીએ તો એમ જ લાગે કે જીવ કે પુદ્ગલ આપણા આત્માથી ભિન્ન છે – એમ વિચારવાથી તેની T O D D યોગશતક - એક પરિશીલન • ૧૧૫ RTE RT
