________________
ગૃહસ્થપણામાં કે સાધુપણામાં વિહિત તે તે અનુષ્ઠાન તે તે સમયમાં વિહિત છે. પરંતુ વૈયાવૃજ્ય તો જયારે તેનો અવસર આવે ત્યારે કરવાનું હોવાથી તે સદાને માટે વિહિત છે. સ્વાધ્યાયાદિથી વ્યાવૃત્ત બની વૈયાવૃન્ય કરવાનું હોવાથી તે વ્યાવૃત્તભાવ(વ્યાવૃત્તત્ત્વ)સ્વરૂપ છે. આવા વૈયાવૃજ્યના વિષયમાં સમ્યગ્દષ્ટિ આત્માને નિયમ હોય છે. તેથી તે ચોક્કસપણે વૈયાવૃત્ય કરે જ છે. ચિંતામણિરત્નના ગુણનો જાણકાર હોય અને તેના વિષયની જેને શ્રદ્ધા હોય તે જીવ ચિંતામણિરત્નની પૂજાદિ સ્વરૂપ સેવા જેમ આદર-બહુમાનાદિપૂર્વક કર્યા વિના રહે નહિ; તેમ સમ્યગ્દષ્ટિ આત્મા ચિંતામણિરત્નની સેવા કરનારાની સેવા કરતાં અત્યધિક સેવા ગુરુદેવની કર્યા વિના રહેતો નથી. શુશ્રુષા, ધર્મરાગ અને ઉપર જણાવ્યા મુજબનો ગુરુદેવના વૈયાવચ્ચનો નિયમ - આ સમ્યગ્દષ્ટિનાં લિંગો-ચિહ્નો છે. કારણ કે સંસારના સુખ-દુ:ખ પ્રત્યેના રાગ-દ્વેષ સંબંધી તીવ્ર આત્મપરિણામ સ્વરૂપ ગ્રંથિનો ભેદ નથી; શ્રી જિનેશ્વરદેવોએ પ્રરૂપેલા તત્ત્વના વિષયમાં ચોથા ગુણસ્થાનકે રહેલા સમ્યગ્દષ્ટિ જીવોને તીવ્રભાવ હોય છે. આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપ અને તેના આવિર્ભાવનાં લોકોત્તર સાધનોને છોડીને સમગ્ર સંસારમાં બીજું કોઇ તત્ત્વ નથી - એવી શ્રદ્ધાના કારણે તત્ત્વ પ્રત્યે તીવ્રભાવ હોય - એ સ્પષ્ટપણે સમજી શકાય છે. /૧૪ll.
ચારિત્રસંપન્ન આત્માઓ માર્ગાનુસારી હોય છે. આત્માના શુદ્ધ તત્ત્વ (અનંતજ્ઞાનાદિની પ્રાપ્તિ માટે ચારિત્રમોહનીયકર્મના ક્ષયોપશમથી જન્ય માર્ગાનુસારીપણું અવંધ્ય (ફળની પ્રાપ્તિ ચોક્કસપણે કરાવનારું, કારણ છે. ચારિત્રમોહનીય કર્મના ક્ષયોપશમની પ્રાપ્તિથી તત્ત્વની પ્રાપ્તિ થયા વિના રહેતી નથી. અરણ્યમાં રહેલા અંધપુરુષમાં વિવક્ષિતનગરની પ્રાપ્તિ માટેની સુંદર યોગ્યતા હોય તો તે જેવી રીતે અંધ હોવા છતાં વિવક્ષિત (પોતાને ઇષ્ટ) નગરે પહોંચે છે જ, તેવી રીતે ચારિત્રમોહનીયકર્મના ક્ષયોપશમના કારણે માર્થાનુસારી જીવ તત્ત્વને પ્રાપ્ત કરે છે જ.
આવા માર્ગાનુસારી જીવો શ્રાદ્ધ-શ્રદ્ધાવંત હોય છે. કારણ કે તત્ત્વશ્રદ્ધા માટે પ્રતિકૂળ એવા ક્લેશોનો હ્રાસ થયો હોવાથી માર્ગાનુસારી જીવો તત્ત્વ (વાસ્તવિક પદાર્થ) પ્રત્યે પરમ શ્રદ્ધા ધરાવતા હોય છે. સંનિધિ(નિધાન)ને પ્રાપ્ત કરવા માટે પ્રવર્તમાન આત્માને; તેમ જ તેના ઉપભોગ કરનારાને; તેની (પામવાની અને ભોગવવાની) વિધિમાં જેવી શ્રદ્ધા હોય છે, તેવી શ્રદ્ધા માર્ગાનુસારી જીવોને જીવાજીવાદિ સકલ તત્ત્વ પ્રત્યે હોય છે. નિધાનને ગ્રહણ કરનાર કે વાપરનાર જીવોને તે તે સંબંધી વિધિમાં જે આદર-બહુમાન હોય છે તે આપણે જાણીએ છીએ. એવી શ્રદ્ધા; માર્ગાનુસારી સમ્યગ્દષ્ટિ ચારિત્રવંત આત્માઓને તત્ત્વ પ્રત્યે હોય છે. એકાંતે મોક્ષસાધક અનુષ્ઠાનો, નિધાન કરતાં અનંતાનંતગુણ પ્રભાવવંત છે - એનો જેને ખ્યાલ છે એવા આત્માઓને તે તે અનુષ્ઠાનો પ્રત્યે અને તેના વિધિ પ્રત્યે પરમ શ્રદ્ધા હોય - એ સમજી શકાય છે.
આવા શ્રદ્ધાસંપન્ન જીવોને શ્લોકમાં જણાવ્યા મુજબની ઉત્તરાવસ્થાનો યોગ થાય છે - એટલે કે તેઓ પ્રજ્ઞાપનીયતાને પ્રાપ્ત કરે છે. આશય એ છે કે માર્થાનુસારી અને શ્રદ્ધાનંત ચારિત્રી આત્માઓને યોગના પ્રતિબંધક એવા ચારિત્ર-મોહનીયાદિ સ્વરૂપ પાપના અાગમનું (દૂર કરવાનું) કારણ એવી પ્રજ્ઞાપનીયતા પ્રાપ્ત થાય છે. તત્ત્વ પ્રત્યે ચારિત્રસંપન્ન આત્માઓને અગાધ શ્રદ્ધા હોવાથી તેઓ ખૂબ જ સરળતાથી ગુવદિ દ્વારા પ્રજ્ઞાપનીય બને છે. સામાન્ય રીતે ગુર્નાદિ ગમે ત્યારે
હવે યોગના અધિકારી સ્વરૂપ ક્રમ પ્રાપ્ત ચારિત્રીનાં લિંગો જણાવે છે– मग्गणुसारी सद्धो पण्णवणिज्जो कियापरो चेव । गुणरागी सक्कारंभसंगओ तह य चारित्ती ॥१५॥
તેમ જ ચારિત્રી, માર્ગાનુસારી, શ્રદ્ધાવંત, પ્રજ્ઞાપનીય, ક્રિયામાં તત્પર તથા ગુણરાગી અને શક્યના આરંભમાં સંગત હોય છે - આ પંદરમી ગાથાનો શબ્દાર્થ છે. ભાવાર્થને સ્પષ્ટ કરતાં ગ્રંથકાર પરમર્ષિએ ટીકામાં જણાવ્યું છે કે - ચારિત્રમોહનીયકર્મના ક્ષયોપશમની પ્રાપ્તિથી ( શ શ . શ યોગશતક - એક પરિશીલન • ૩૨ જી જી હા આ છે
િ
યોગશતક - એક પરિશીલન - ૩૩
છે.
