________________
સાતમા ગુણસ્થાનકે જે જ્ઞાનદશા છે, તે જ ચારિત્ર. છઠે પ્રમત્ત ચારિત્ર. પાંચમે ગુણસ્થાનકે દેશ ચારિત્ર... તો, ચારિત્રની ઉદાસીન દશા જેમ જેમ જ્ઞાતાભાવમાં ભળે તેમ તેમ જ્ઞાતાભાવ તીક્ષ્ણ બને.
અધ્યાત્મ ગીતામાં પૂજ્ય દેવચન્દ્રજી મહારાજ પણ આ જ વાત કહે છે : “જ્ઞાનની તીક્ષ્ણતા ચરણ તેહ...”
શું થાય છે, તે જોઈએ.
ચોથા ગુણસ્થાનકે રહેલ આત્મામાં જ્ઞાતાભાવ છે. અને એથી, સ્થિરાદષ્ટિની સઝાયમાં મહોપાધ્યાય પૂજ્ય યશોવિજય મહારાજ કહે છે તેમ તેને સંસારનાં સ્થિત્યન્તરો છોકરાઓની રેતના ઘરની રમત જેવાં લાગશે.(૧)
આ જ્ઞાયકભાવ, સામી બાજુ, આત્માના અવિનાશી સ્વરૂપને અનુભવાવશે. કહે છે આઠ દૃષ્ટિની સજઝાય :
“અંશે હોય ઈહાં અવિનાશી, પુદ્ગલ જાલ તમાસી રે; ચિદાનન્દઘન સુજસ વિલાસી, કિમ હોય જગનો આશી રે ?”
પોતાના અવિનાશીપણાનો અને આનંદઘનતા આદિનો તેને પ્રત્યય થાય છે.
આટલું હોવા છતાં, ચારિત્ર મોહનીયનો ઉદય આવે ત્યારે અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ સંવેદનો, ગમવા-ન ગમવા રૂપ રાગ, દ્વેષ તેને થઈ શકે છે.
(૧) બાલ્યધૂલિઘર લીલા સરખી, ભવચેષ્ટા ઇહાં ભાસે રે...
સ્વાનુભૂતિની પગથારે ૧૭
