________________
સાધનામનીષી પૂ.પં.શ્રી ભદ્રંકરવિજયજી મહારાજ સાહેબે આત્માનુભૂતિ માટે આ ક્રમ બતાવ્યો છે : પ્રાથમિક કક્ષાનો વૈરાગ્ય, અનુભૂતિમાન પુરુષો પરની ભક્તિ અને આત્માનુભૂતિ.(૨)
પ્રાથમિક કક્ષાનો વૈરાગ્ય એટલે અપર વૈરાગ્ય. વિપાકની વિરસતારૂપ દોષદર્શનજનિત વૈરાગ્ય તે અપર વૈરાગ્ય છે અને આત્માનુભવજન્ય દોષદર્શનરૂપ વૈરાગ્ય એ પર વૈરાગ્ય છે.
વિષયોમાં ગમે તેટલા દોષ જોવામાં આવે પણ જ્યાં સુધી જીવને દેહાધ્યાસ છે, ત્યાં સુધી વિષયોનો અધ્યાસ પણ કાયમ રહે છે. જ્યાં સુધી દેહમાં હુંપણાની કે મારાપણાની બુદ્ધિ છે, ત્યાં સુધી વિષયોમાં અહંત્વ-મમત્વ રહેવાનું જ.
વિષયોમાં દોષદર્શનજનિત વૈરાગ્ય વિષયોના સંગથી દૂર રહેવા પૂરતું પ્રારંભિક અભ્યાસનું કાર્ય કરી આપે છે, તેટલા પૂરતી પ્રારંભકાળે તેની અનિવાર્ય ઉપયોગિતા છે. કેમ કે વિષયોના સંગમાં રહીને આત્માનુભૂતિનો અભ્યાસ અશક્ય છે.
પરંતુ વિષયોનો સંગ છૂટ્યા પછી તેની આન્તરિક આસક્તિ ટાળવા માટે આત્માનુભૂતિ સિવાય બીજો કોઈ ઉપાય નથી. અને આત્માનુભૂતિવાળા પુરુષોની ભક્તિ વિના આત્માનુભૂતિ પણ નીપજતી નથી. તેથી પ્રાથમિક કક્ષાનો વૈરાગ્ય, આત્માનુભૂતિવાન પુરુષોની ભક્તિ અને આત્માનુભૂતિ એ ક્રમ છે.
(૨) આત્મઉત્થાનનો પાયો, પૃ. ૧૮૦-૮૧. સ્વાનુભૂતિની પગથારે ૨૮ ૪૩
