________________
અનશન. ઉપવાસ આદિ તપશ્ચર્યા. એ દિવસે વાપરવાનું ન હોઈ સ્વાધ્યાય માટે સમય વધુ મળે.
ઊણોદરી. વાપર્યું; પણ થોડી ભૂખ હતી અને વાપરવાનું બંધ કર્યું. આ ઊણોદરી સ્વાધ્યાયમાં ઉપકારક બનશે.
મઝાની વાત એ છે કે જો પેટભર વપરાયું હોય તો વાપર્યા પછી પુસ્તક હાથમાં લેશો તોય ઝોકાં આવવા લાગશે. કેમ આમ બને છે? ઘણું વપરાયું હોય ત્યારે જઠરાગ્નિનું કામ વધી જાય છે અને તેથી શરીરના તત્રે લોહીનો પુરવઠો ત્યાં વધુ પહોંચાડવો પડે છે. એટલે શરીરનું તત્ર મગજ તરફ લોહીનો પુરવઠો નહિ જવા દે. પરિણામે ઊંઘ આવવા લાગશે. આની સામે, જો ઓછો આહાર લેવાયો હશે તો બેઉ જગ્યાએ - જઠર અને મગજમાં - લોહીનો પુરવઠો પહોંચી શકશે.
વૃત્તિસંક્ષેપમાં બે કે ત્રણ ભોજ્યદ્રવ્યો વડે ભોજન પૂરું કરવાનું હોય છે; જેટલી બને તેટલી ઓછી વાનગીઓથી.
રસત્યાગમાં ઘી, દૂધ આદિ વિગઈ પૈકીની એક-બેનો ત્યાગ કરવાનો હોય છે.
ધ્યાન માટે પણ હળવું પેટ અનિવાર્ય શરત છે. આ બન્ને બાહ્ય તપ વડે શરીરમાં આવેલી હળવાશ સાધનામાં પરિવર્તિત થાય.
અત્યારે વિપશ્યના-સાધનામાં ભોજન માટે આવા જ નિયમો છે. સવારે દૂધ-પૌંઆ જેવો હળવો નાસ્તો. બપોરે આછી ચોપડેલી રોટલી સાથે શાક, દાળ... સાંજે કશું જ જમવાનું નહિ.
સ્વાનુભૂતિની પગથારે ૮૧
