________________
अधिकार: )
व्याख्या - विवरण - विवेचनसमन्विता
गम्भीरदेशनायोग्यतापादनाय विनेयानुगुण्यत उक्तमिति युक्तम्, प्रमाणाभावात्, तद्विवक्षाया अप्रत्यक्षत्वात् तथाऽनुभवाभावात्, तथापि तत्कल्पने अतिप्रसङ्गादिति ।
જ બાબા
सञ्चययोर्भेदप्रतिपत्तिरित्याह- समूहः सञ्चय इति चानर्थान्तरमेव । न चेदं संञ्चितालम्बना इत्यादि गम्भीरदेशनायोग्यतापादनाय, विज्ञानदेशनायोग्यतापादनायेत्यर्थः, , विनेयानुगुण्यतःशिष्यानुगुण्येन उक्तमिति युक्तं वक्तुम् । कुत इत्याह- प्रमाणाभावात्, तद्विवक्षायाः-आप्तविवक्षाया अप्रत्यक्षत्वात्-परोक्षत्वात् । अप्रत्यक्षत्वं च तथाऽनुभवाभावात्-तद्विवक्षाग्रहणतयाऽनुभवाभावात् । तथापि - एवमपि तत्कल्पने - विनेयानुगुण्यत उक्तमिति कल्पने, * અનેકાંતરશ્મિ
११४२ ->
પ્રશ્ન ઃ પૂર્વે તો તમે સમૂહનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ કરવા યુક્તિ બતાવી હતી, તો તેના આધારે સંચયની સિદ્ધિ શી રીતે થાય ?
ઉત્તર ઃ અરે ભાઈ ! સમૂહ-સંચય એ બધા એક જ અર્થના પર્યાયવાચી શબ્દો છે. એટલે સમૂહ સિદ્ધ થવાથી સંચય પણ સિદ્ધ થાય જ.
આમ, આપ્તવચનથી પણ બાહ્યાર્થની સિદ્ધિ થાય છે.
(૨૯૧) બૌદ્ધ : ‘સંચિત-આલંબનવાળા પાંચ વિજ્ઞાનો છે' એ કથન તો, ગંભીર દેશનાની યોગ્યતા ઊભી કરવા, માત્ર શિષ્યને અનુસરીને અર્થાત્ તેની યોગ્યતાનુસારે કર્યું છે. બાકી હકીકત તેવી નથી.
–
આશય એ કે, જ્ઞાનાદ્વૈત જ વાસ્તવિક છે, તે સિવાય બાહ્ય-અર્થ કોઈ છે જ નહીં - એવું કહેવું તે ગંભીર દેશના છે. પણ આ દેશના પહેલેથી જ આપી દેવાય, તો શિષ્ય, તેનો અનુભવ ન હોવાથી સમજી શકે નહીં. એટલે તે ગંભીર દેશનાની યોગ્યતા ઊભી કરવા, પહેલા તો તેને બાહ્યાર્થવિષયક વિજ્ઞાનનો જ ઉપદેશ અપાય (પછી યોગ્યતા આવ્યે જ્ઞાનાદ્વૈતનો ઉપદેશ અપાય...) એટલે તે આપ્તવચન, શિષ્યના અનુસરણ પૂરતું જ હોવાથી, તેનાથી વાસ્તવમાં બાહ્યવિષયક વિજ્ઞાન સિદ્ધ થાય નહીં.
સ્યાદ્વાદી : આવું કહેવું યોગ્ય નથી, કારણ કે તે વાતમાં કોઈ પ્રમાણ નથી. જુઓ - આપ્તપુરુષની વિવક્ષા આપણને તો અપ્રત્યક્ષ જ છે. તેનું કારણ એ કે આપ્તની વિવક્ષાનું ગ્રહણ થતું હોય એવો અનુભવ આપણને કદી થતો નથી.•
હવે આપ્તને કહેવાની ઈચ્છા, તેનું જ જ્યારે પ્રત્યક્ષ થતું નથી, ત્યારે શી રીતે કહી શકાય ? કે તે આપ્તનું વચન માત્ર શિષ્યનાં અનુસરણ પૂરતું જ છે, વાસ્તવમાં નહીં.
પ્રશ્ન ઃ વિવક્ષા અપ્રત્યક્ષ હોવા છતાં પણ, શિષ્યના અનુસારે જ તેમણે તેવું કહ્યું છે, એવું માની લઈએ તો ?
૨. ‘સવિતાલમ્નિના' રૂતિ -પાટ: I
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
