________________
११४१
अनेकान्तजयपताका
(पञ्चमः
विज्ञानकायाः' इति वचनप्रामाण्याबाह्यसञ्चयस्येष्टत्वात्, आलम्बनत्वेन तद्वस्तुत्वसिद्धेः, विज्ञानजनकत्वात्, अवस्तुनो जनकत्वायोगात्, उक्तवत् तद्भावाविरोधाच्च । (२९०) तथाहि-तन्नैरन्तर्यावस्थानमेव तेषां तथास्वभावतया कथञ्चिदपृथग्भूततथाविधैकपरिणामवत् तत्समूहः' इत्युक्तम् । समूहः सञ्चय इति चानान्तरमेव । (२९१) न चेदं
... .... व्याख्या ........... लम्बनाः पञ्च रूपादिज्ञानभेदतः विज्ञानकाया इति वचनप्रामाण्यादेवं बाह्यसञ्चयस्येष्टत्वादिति । आलम्बनत्वेन हेतुना तद्वस्तुत्वसिद्धेः । सिद्धिश्च विज्ञानजनकत्वात् । अवस्तुनो जनकत्वायोगात् उक्तवत्-यथोक्तं तद्भावाविरोधाच्च-सञ्चयभावाविरोधाच्च । प्रागुक्तस्मरणार्थमाह तथाहीत्यादिना । तथाहि-तन्नैरन्तर्यावस्थानमेव, प्रक्रमात् परमाणुनैरन्तर्यावस्थानमेव तेषां-परमाणूनां तथास्वभावतया कारणेन कथञ्चिदपृथग्भूततथाविधैकपरिणामवत्, तन्नैरन्तर्यावस्थानं तत्समूहः-परमाणुसमूहः इत्युक्तं प्राक् । मा भूत् समूह
. ...........* मनेतिरश्मि ................ “સંચિત-આલંબનવાળા (=સમૂહરૂપે રહેલા એવા પરમાણુઓને વિષય કરનારા) રૂપજ્ઞાન દિના ભેદે પાંચ પ્રકારના વિજ્ઞાનો છે.”
આ વચનના આધારે, તમારા આપ્તપુરુષને પણ બાહ્યસંચય ઇષ્ટ જ છે, એવું સ્પષ્ટ જણાય છે. (બાહ્યસંચય એટલે પરમાણુનાં સમૂહરૂપે રહેલો એવો બાહ્યાર્થ, તે આપ્તને ઇષ્ટ જ છે.)
અને તે બાહ્યસંચયને, જ્ઞાનના આલંબન (=વિષય) તરીકે કહ્યો હોવાથી, તેની વસ્તુરૂપતા પણ સિદ્ધ થાય છે, કારણ કે તે સ્વવિષયક વિજ્ઞાનને ઉત્પન્ન કરે છે... જો તે અવસ્તુરૂપ હોય, તો જનક બની શકે નહીં. (અર્થાત્ અવસ્તુરૂપ તે આલંબન, સ્વવિષયક વિજ્ઞાનને ઉત્પન્ન કરી શકે નહીં. એટલે તેને વાસ્તવિક જ માનવો રહ્યો.)
અને પૂર્વે કહ્યા મુજબ, તે બાહ્ય સંચય હોવામાં કોઈ વિરોધ પણ નથી. (હવે ગ્રંથકારશ્રી, પૂર્વે કહેલી વાતોને યાદ કરાવવા કહે છે ) - (२८०) मो - "५२भाशुथा उथंथि अपृथभूत सेवा त्वरि।मवाणु, ५२भाशुमान તથાસ્વભાવે જે નૈરન્તર્યાવસ્થાન; એ જ સમૂહ છે” – આ બધી વાતો પૂર્વે કરી જ દીધી છે. એટલે તે બધી યુક્તિથી બાહ્યસંચય હોવામાં કોઈ વિરોધ નથી.
-
* 48 E' २०६था, (२) १७६AIन, (3) २सान, (४) स्पर्शान, मने (५) ill - मेम 40%a ५। यार मेहो अड ४२वा...
* આ બધી વાતોનો ભાવાર્થ, પૂર્વે લખેલા વિવેચન પરથી સમજવો.
१. 'भूतभूततथा०' इति क-पाठः। २. 'परिणामवत्समूहः' इति ग-पाठः। ३. ९१०तमे पृष्ठे। ४. 'सिद्धेऽसिद्धिश्च' इति ङ-पाठः। ५. 'सिद्धिश्च तद्विज्ञान०' इति क-पाठः। ६. ९१०तमे पृष्ठे ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
