Book Title: Jain Lakshanavali Part 2
Author(s): Balchandra Shastri
Publisher: Veer Seva Mandir Trust

View full book text
Previous | Next

Page 370
________________ परसंग्रहाभास ] जो शुद्ध सन्मात्र द्रव्य को ग्रहण करता है उसे परसंग्रह न कहते हैं । परसंग्रहाभास -- सत्ताद्वैतं स्वीकुर्वाणः सकलविशेषान् निराचक्षाणस्तदाभास: । ( नयप्र. पू. १०२ ) । सर्व विशेषों का निराकरण करके केवल सत्ताद्वैत को ही विषय करने वाले नय को परसंग्रहनयाभास कहते हैं । परस्परपरिहारलक्षण विरोध - परस्परपरिहारस्थितिलक्षणस्तु विरोधः सहैकत्राम्रफलादौ रूप-रसयोरिवानयोः सम्भवतोरेव स्यान्न त्वसम्भवतोः सम्भवदसम्भवतोर्वा । (प्रमेयक. ४ - १०, पृ. ५३३) । एक श्राम्रफल श्रादि में रूप और रस के समान जो सम्भव हों उनमें परस्परपरिहारस्थितिलक्षण विरोध हो सकता है, असम्भव अथवा सम्भव - श्रसम्भव में वह नहीं होता है । ६७२, जैन-लक्षणावली परम्पराश्रयचक्रक-- यदि स्वपक्षे प्रत्यक्षवृत्या तत्र व्यापकानुपलब्धिर्निर्णीयेत्, विपक्षव्यावृत्त्या पक्षे प्रत्यक्षवृत्तिः, पक्षे प्रत्यक्षवृत्त्या च विपक्षव्यावृत्ति - रिति परस्पराश्रयं चक्रकम् । (सिद्धिवि. वृ. ६ - २२, पृ. ४०८, पं. ७-९ ) । पिने पक्ष (क्षणिक) में प्रत्यक्षवृत्ति से व्यापक ( क्रम - क्रम) की अनुपलब्धि का, विपक्षव्यावृत्ति से पक्ष में प्रत्यक्षवृत्तिका ओर पक्ष में प्रत्यक्षवृत्ति से विपक्षव्यावृत्ति का निर्णय होता है तो इस प्रकार से परस्पराश्रय चक्रक्रदोष होने वाला है । परंज्योति - परं निवारणं परमातिशयप्राप्तं ज्योतिर्ज्ञानं यस्यासौ (परंज्योतिः ) ( रत्नक. १-७) । परं अर्थात् अतिशय को प्राप्त निवारण ज्ञान से युक्त प्राप्त को परंज्योति कहा जाता है । पराधात - देखो परघातनाम । १. परत्रास-प्रतिघातादिजनकं पराघातनाम । ( त. भा. ८-१२) । २. पराघातनाम यदुदयात् परानाहन्ति । ( श्रा. प्र. टी. २१) । ३. यस्य कर्मण उदयात् कश्चिद्दर्शनमात्रेणैदोजस्वी वाक्सौष्ठवेन वाऽन्यसभामप्यभिगतः सभ्यानामपि त्रासमापादयति, प्राकर्षणं परप्रतिघातं वा करोति तत्पराघातनाम | ( त. भा. हरि. वृ. ८ - १२ ) । ४. यस्य कर्मण उदयात् कश्चिदर्शनमात्रेणैवौजस्वी वाक्सौष्ठवेनान्यां सभामप्यभिगतः सभ्यानामपि त्रासमापादयति परप्रतिभाप्रतिघातं Jain Education International [पराङ्गनात्याग वा करोति तत्पराघातनाम । ( त. भा. सिद्ध. वृ. ८ - १२, पृ. १५७ ) । ५. स्वशरीर - बलप्रतापादिभिः परस्याभिभवनं पराघातः । (पंचसं स्वो वृ. ३ - ९ ) । ६. तय-विस - दंत विसाई अंगावयवो य जो उ अन्नेसिं । जीवाण कुणइ घायं सो परघायस्स उ विवागो ॥ ( कर्म वि. ग. १२० ) । ७. यतोऽङ्गावयव एव विषात्मको दंष्ट्रा त्वगादिः परेषामुपघातको भवति तत्पराघातनाम । ( समवा. अभय वृ. ४२ ) । ८. यदुदयाद् दुःप्रधृष्यतया शरीराकृतिः परानाहन्त्यभिभवति तत्पराघातनाम । ( शतक. मल. हेम. वृ. ३८, पृ. ५१) । ६. यदुदयात् पुनरोजस्वी दर्शनमात्रेण वाक्सौष्ठवेन वा महानृपसभामपि गतः सभ्यानामपि त्रासमापादयति प्रतिवादिनश्च प्रतिभाविघातं करोति तत्पराघातनाम । ( प्रज्ञाप. मलय. वृ. २९३, पृ. ४७३; धर्मसं. मलय. वृ. ६१८; सप्तति मलय. वृ. ६; पंचसं. मलय. वृ. ३-७, पृ. ११६; कर्मप्र . यशो. वृ. १, पृ. ७) । १०. यदुदयात् परानाहन्ति दुष्प्रधृष्यतया शरीराकृतेरभिभवति तत्पराघातनाम । ( कर्मस्त. गो. वृ. १०, पृ. २०) ११. यदुदयादोजस्वी दर्शनमात्रेण वाक्सौष्ठवेन वा नृपसभामपि गतः सभ्यानामपि क्षोभमापादयति प्रतिपक्षप्रतिघातं च विधत्ते तत्पराधातनाम । ( प्रव. सारो. वृ. १२५१ ) । १२. परानाहत्ति पराघातनाम, य कर्मण उदथे आत्मावयवैः परं हन्ति । ( कर्मवि. पू. व्या. ७२, पृ. ३३) । १३. यदुदयात् परेषां दुष्प्रधर्षः महौजस्वी दर्शनमात्रेण वाक्सौष्ठवेन वा महाभूपसभामपि गतः सभ्यानामपि क्षोभमुत्पादयति प्रतिपक्षप्रतिभाप्रतिघातं च करोति तत्पराधातनाम । ( कर्मवि. दे. स्वो वृ. ४३, पृ. ५३ ) । १ जो दूसरों को कष्ट देनेवाला या उनका घात आदि करने वाला है उसे पराघातनामकर्म कहते हैं । ३ जिसके उदय से कोई दर्शन मात्र से ही प्रोजस्वी (दीप्तिमान् ) होता है अथवा सभामें वचन - चातुर्य से सभ्य जनोंको भी दुःख देता है, श्राकर्षण या दूसरों का प्रतिघात करता है उसे पराधात नामकर्म कहते हैं । पराङ्गनात्याग -- मातृवत्परनारीणां परित्यागस्त्रिशुद्धितः । स स्यात् पराङ्गनात्यागो गृहिणां शुद्धचेतसाम् || (भावसं वाम. ४५५ ) । माता के समान परस्त्रियों के सेवन करने का मन, For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452