________________
જૈનદર્શને ધ્યાનને અત્યંતર તપ રૂપે સ્વીકાર્યું છે. ગણાધિપતિ આચાર્યશ્રી તુલસીની પ્રેરણાથી તેમના વિદ્વાન અને દાર્શનિક ઉત્તરાધિકારી આચાર્યશ્રી મહાપ્રજ્ઞજીએ, ધ્યાનની વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિનો વિકાસ કર્યો. નિર્ણયશક્તિ વધારવા અને વ્યસનમુક્તિ માટે આ પદ્ધતિ ઉપકારક નીવડી, શારીરિક, માનસિક અને ભાવનાત્મક વિષમતા દૂર કરવા સાધકોનો આત્મવિશ્વાસ વધાર્યો. શ્રમણ સંસ્કૃતિની પરંપરા જાળવવા, આધુનિક મનોવિજ્ઞાન સાથે આ પદ્ધતિનું અનુસંધાન કરી કાયોત્સર્ગ અને લેશ્યાધ્યાન, શ્વાસપ્રેક્ષા અને અનુપ્રેક્ષા જેવા પ્રયોગથી ભાવનાઓનું વિશુદ્ધકરણ કરનારી આ પદ્ધતિ દ્વારા, નકારાત્મક ભાવોને બદલે જીવનમાં વિધેયાત્મક ભાવોનું આરોપણ થઈ શકે છે. જીવને ઉપાધિમાંથી મુકત કરી સમાધિ તરફ લઇ જતી પ્રેક્ષાધ્યાનની પદ્ધતિ, માનવ માટે કલ્યાણકારી પુરવાર થઇ છે.
જૈનોના તેરાપંથ સંપ્રદાયમાં ૭૫૦ સાધુ-સાધ્વીજીઓ અને અનેક શ્રાવકશ્રાવિકાઓ માત્ર એકજ આચાર્યની ધર્મ-આજ્ઞા, નિર્દેશન હેઠળ સંઘબદ્ધ સાધના કરે છે. તે પૂર્વાચાર્ય શ્રી ભિક્ષુસ્વામી અને પૂ.શ્રી જયાચાર્યે કરેલી વ્યવસ્થા અને મર્યાદાને આભારી છે. ગણાધિપતિ આચાર્ય શ્રી તુલસીએ મર્યાદાપત્રને સંઘ ચલાવવાનું માર્ગદર્શક બંધારણ કે દસ્તાવેજ રૂપે સ્વીકારી મર્યાદા મહોત્સવની પવિત્ર પરંપરા જાળવી રાખી. પ્રતિવર્ષ શેષકાળમાં મર્યાદામહોત્સવ અંતર્ગત ચતુર્વિધ સંઘ એકત્રિત થઇ વીતેલાં વર્ષ દરમિયાન થયેલી ભૂલો અને ક્ષતિઓનું અવલોકન કરી આવી ભૂલોનું પુનરાવર્તન ન થાય તેની તકેદારી રાખે છે. જે વ્યવસ્થા દંડ, ભય અને લાલચથી ન થઇ શકતી હોય તે અંતઃકરણના અનુશાસનને અનુસરવાથી સહજ બને છે. અહીં સંપ્રાપ્તિ કે ઉપલબ્ધિને અભિવંદના કરવામાં આવે છે. એક જ ગુરુની આજ્ઞામાં સાધના કરવાવાળા શિષ્ય શિષ્યાઓ પ્રાયશ્ચિત કે બહુમાનને તટસ્થભાવે સ્વીકારી લે છે.
સંયમજીવનના કઠોર નિયમોને કારણે જૈન સાધુ-સાધ્વીજીઓને માટે દેશવિદેશમાં પરિભ્રમણ કરવામાં એક મર્યાદા હોય છે. અહિંસા અને શાંતિના સંદેશને દેશવિદેશમાં પહોંચાડવા માટે આચાર્યશ્રી તુલસીએ પોતાની કોઠાસૂઝથી સાધુજી અને ગૃહસ્થ વચ્ચેની સમણ શ્રેણીની સ્થાપના કરી અને ધાર્મિક જગતમાં એક પ્રચંડ ક્રાંતિ કરી. ગૃહસ્થજીવનમાં શ્રાવકાચારના સંપૂર્ણપાલન સાથે ૫૦ સમણ અને સમણીઓ
૫૯
