________________
દુશમન ? બાપા કહે આ દુશ્મની, પરંપરાથી છે. કેટલીય પેઢી પહેલાં આપણા પરદાદાને સાપના પરદાદાએ મારેલ, માટે તેને સાપ મળે ત્યારે લાગ જોઈને તેને મારજે. બચ્યું કહે, મારી સાથે તો આ દુશ્મની નથી, તો શા માટે મારું ? આ સાપે મારું તો કશું બગાડ્યું નથી. બાપે ગામના બધા જ વડીલોને ભેગા કરી કહ્યું કે આ બચ્ચું મારું માનવું નથી. સમગ્ર નોળિયાની જાત માટે આ કલંક છે. બધાએ મળીને નોળિયાના બચ્ચાંને સમજાવ્યું. ન માન્યું તો બધાંએ પૂર્વગ્રહને કારણે ભેગા મળીને એને મારી નાખ્યું.
આપણી માનવજાતમાં આના કરતાં ભયંકર ઝેર-દ્વેષ છે. બીજા ધર્મમાં જન્મ લેવો તે દુશ્મનીનું કારણ કેમ હોઈ શકે ? માત્ર પૂર્વગ્રહને કારણે ધર્મમાં ઝનૂન ભળે છે અને પરિણામે લોહીની નદીઓ વહે છે. કોઈ પણ ધર્મમાં જન્મેલી વ્યક્તિના લોહીનો રંગ લાલ જ હોય, તો ભેદભાવ શા માટે ?
બીજા ધર્મ વિષે ગેરસમજણ થવાનું વાસ્તવિક કારણ અન્ય ધર્મો વિષેની જાણકારી કે સમજણનો અભાવ હોય છે. હકીકતમાં આપણું ચિંતન ત્યાં સુધી પહોંચતું નથી. પરિણામે બીજા ધર્મ પ્રત્યે વૈમનસ્ય કે ધર્મઝનૂન તરફ આપણે વળીએ છીએ.
• બીજાના મત પ્રત્યે સહિષ્ણુ રહી એકબીજાના ધર્મને, બરાબર સમજીએ તો જ પૂર્વગ્રહ દૂર થાય. કટ્ટર ધાર્મિક અને સાંપ્રદાયિક વાડાબંધી, નજીક રહેનાર વચ્ચે પણ વૈચારિક અંતર વધારી દે છે.
એક વસ્તુને વિવિધ દષ્ટિકોણથી જોઈએ, વસ્તુના પ્રત્યેક ભાગને જોવાથી, એક વિચારને દેશ-કાળ, વ્યક્તિ અને પરિસ્થિતિને લક્ષ્યમાં લઈને જેવાથી તે વ્યક્તિ કે વિચારનું અનેકાંત દષ્ટિથી દર્શન કે ચિંતન કરતા તે ચોક્કસ પૂર્વગ્રહમુક્ત બને. પૂર્વગ્રહ
અને સ્વાર્થપ્રેરિત ધર્મઝનૂન તો અનેકાંતનો હત્યારો છે. અનેકાંતદષ્ટિ ધર્મનાં મૂળભૂત તત્ત્વોની રક્ષક છે. એ જીવતી હશે ત્યાં સુધી ધર્મમાં વિકૃતિ નહિ પેસે.
અનુયાયીઓની શ્રદ્ધા કે અંધશ્રદ્ધા, ભોળપણ અને અજ્ઞાનનો ફાયદો કહેવાતા ધર્મગુરુઓ જ ઉઠાવતા હોય છે. રાજકારણમાં ધર્મ જરૂરી છે પરંતુ ધર્મમાં રાજકરણ કેટલાંય અનિષ્ટોને જન્માવે છે.
= ૧૩૯
