________________
અને બેડીઓમાં બંધાયેલ આચાર્ય માનતુંગનો ભક્તિભાવ ભક્તામર દ્વારા વ્યક્ત થાય છે. અને એ ભાવ તેમને બંધનમુકત કરાવે છે. આવા જ ઉત્કૃષ્ટ ભક્તિભાવની અનુભૂતિ પ્રત્યેક જીવને સંસાર મુક્ત કરાવી શકે.
મોક્ષ માટે કારણભૂત છે, યોગબીજ, બીજથી વૃક્ષ બને છે. તે રીતે મોક્ષની ઉત્તમ સ્થિતિ પામવા માટે યોગબીજની ચિત્તભૂમિમાં રોપણી કરવા તે બીજમાંથી ઉત્તમ યોગભવાંકુર ફૂટી નીકળે છે જે મોક્ષરૂપ પ્રાપ્તિમાં કારણભૂત બને છે. યોગબીજથી સાક્ષાત જિનદર્શનની ફળશ્રુતિ થાય છે. માટે પ્રભુભક્તિ ઉત્તમ સાધન છે. જિનેશ્વર વીતરાગ પ્રભુની ભક્તિ એ યોગબીજ માટે સર્વથી ઉત્તમ કારણ છે. કારણ કે જે વીતરાગ છે, જેણે રાગદ્વેષને જીતી લીધા છે જે શુદ્ધ સહજ આત્મસ્વરૂપમાં લીન છે. એવા પુરૂષોત્તમ પુરૂષની એક નિષ્ઠાથી આરાધના કરવી એ પ્રધાન યોગબીજ છે.
લૌકિક આકાંક્ષા પૂર્ણ કરવા પ્રભુભક્તિ કરવી જુદી વાત છે. લોકોત્તર ભક્તિમાં પારમાર્થિક દષ્ટિ છે. પ્રભુ જેવા પદને પામવા પ્રભુને અવલંબન લઈ, પરમપદની સેવના કરતાં સ્વયં જિન બની જવાય. શુદ્ધ સ્વરૂપની પ્રભુક્તિ કરતાં સ્વયં શુદ્ધ સ્વરૂપને ધારણ કરી શકાય તે જ લોકોત્તર ભક્તિ છે. સ્વાધ્યાય-ચિંતનને મન સાથે અને ભક્તિને હૃદય સાથે સંબંધ છે. જ્ઞાનીઓએ ગુરૂની ભક્તિ કરવાનું કહ્યું. કારણ, પ્રભુ સુધી પહોંચાડનારા સાચા ભોમિયા તો ગુરૂ જ છે.
ભક્તિના સંદર્ભે દાર્શનિકોએ માંઝારભક્તિ અને વાનરભક્તિના પ્રકારો દર્શાવ્યા છે. બિલાડી તેનાં બચ્ચાંને લઈ અને ઘર બદલાવે છે. બચ્ચાને ખૂબ જ કાળજીથી મોઢામાં લઈને ફેરવે છે.
વાંદરીનાં બચ્ચાં વાંદરીને એંટે છે અને વાંદરી બેફીકર દોડાદોડી કરે છે. હિંદુ સંસ્કૃતિના વૈદિકદર્શનોમાં માંઝાર ભક્તિનું મહત્ત્વ બતાવ્યું છે. અને શ્રમણ સંસ્કૃતિનું જૈનદર્શન વાનર ભક્તિમાં શ્રદ્ધા ધરાવે છે. હિંદુઓ માને છે, પરમ પિતા પ્રભુને શરણે જવાથી તે આપણને મુક્તિ આપાવશે. આપણે માત્ર શરણે જવાનો પુરૂષાર્થ કરવાનો છે. જેમ બિલાડી પોતાનાં બચ્ચાંને કોમળતાથી મોંમાં લઈને ફેરવશે તેવી જ માવજતથી પ્રભુ આપણને મુક્તિ અપાવશે.
૭૩ ]
