________________
અનેકાંત દ્વારા જોશે તો મોટાભાગના પ્રશ્નો ઉકલી જશે. જૈનધર્મે અન્યના મત પ્રતિ ઉદાર અને સહિષ્ણુ થવાની વાત પરમત સહિષ્ણુતાના સિદ્ધાંતમાં સમજાવી છે. અનેકાંતનું આચરણ, અહિંસાપોષક બને છે. અનેકાંતનું આચરણ વિશ્વશાંતિનો મૂલાધાર છે.
ધર્મઝનૂન અને પૂર્વગ્રહ હિંસાનું કારણ
આત્મા કે પદાર્થનો મૂળ સ્વભાવ ધર્મ છે એટલે, ધર્મ એ પ્રકૃતિ છે. પોતાના ધર્મની પરંપરામાં રહીને સદાચાર, અહિંસાયુક્ત સત્ ધર્મનું પાલન તે સંસ્કૃતિ છે, અને ધર્મ ઝનૂન તે વિકૃતિ છે. ધર્મ અને ધર્મઝનૂન બંને અંતિમ છેડા છે. હકીકતમાં ધર્મને ઝનૂન સાથે કશી નિસ્બત નથી, કશો જ સંબંધ ન હોઈ શકે, પરંતુ દુર્ભાગ્યે ધર્મ અને ધર્મઝનૂન એવી સમાંતર ચાલતી બાબત બની ગઈ છે કે તેમને છૂટી પાડવી મુશ્કેલ છે.
ધર્મ તો અમૃત છે અને ઝનૂન વિષ છે, તો આ અમૃતમાં વિષ કોણ, કયારે, કેવી રીતે અને શા માટે ભેળવે છે ? ધર્મ સાથે ઝનૂન જોડાય તો ધર્મનો છેદ ઊડી જાય સમજણ ન હોય ત્યારે ઝનૂન પ્રગટે છે. કેટલાંક મુખ્ય તત્ત્વો ધર્મઝનૂનપ્રેરક છે, એમાનાં એક છે કહેવાતા ધર્મગુરુઓ. તેઓ પોતાનો સ્વાર્થ સાધવા માટે ચોક્કસ ધર્મ કે સાંપ્રદાયિક ટોળાંઓ ઊભાં કરીને પોતાનું આધિપત્ય કે વર્ચસ્વ જમાવવાનું કાર્ય કરે છે. આવા ધર્મનેતાઓના સ્થાપિતહિત (વેસ્ટેડ ઈન્ટરેસ્ટ) ધર્મઝનૂનની જનની છે.
બીજું તત્ત્વ પૂર્વગ્રહ છે.
એક સાપનું ગામ હતું. આખા ગામમાં દરેક જગ્યાએ સાપ દેખા દે. સાપ પગ પરથી ચાલી જાય, સાપ બાળકો સાથે રમે. બહારગામથી આવેલા ભાઈએ ગામવાળાને આશ્ચર્ય સાથે પૂછ્યું, આવા કાળોતરા નાગના સમૂહ સાથે રહેતા તમને ડર નથી લાગતો ? આ સાપનું ગામ છે. અહીં નાગ કરડતા નથી. ગામવાળાએ શાંતિથી પ્રત્યુત્તર આપ્યો.
આ ગામમાં એક નોળિયાએ જન્મ લીધો. નોળિયાના મા-બાપે કહ્યું કે આપણે સાપના ગામમાં રહીએ છીએ, પરંતુ એ આપણા દુશ્મન છે. નોળિયાનું બચ્ચું કહે, કેમ
અધ્યાત્મ આભા -
[ ૧૩૮ =
૧૩૮
