________________
નિશ્ચિત દિવસે તવો ગરમ કરવામાં આવ્યો. પંચમાંના એકે સાણસાથી તવો પકડીને આરોપીના હાથ પર મૂકવા માંડ્યો કે તરત આરોપીએ હાથ પાછો ખેંચી લીધો, ને કહ્યું કે પંચમહાશય ! પંચનને હાથ તે મારો હાથ, પંચમહાશય આપ ગુનેગાર નથી તેથી આપ આ તો આપના હાથથી ઉપાડીને આપો તો મારો હાથ લેવા તૈયાર છે. સમાનતાના આ સૂત્રે પંચના નિર્ણયનો માર્ગ બદલી નાખ્યો. અહીં સ્વઆત્મા સ્વને પરઆત્મા વચ્ચેનું અંતર નાશ પામ્યું અને ઉત્પન થયું સમાનતાનું સૂત્ર. મહાવીરના સમાનતાના સૂત્રે હજારો માણસોને જાગૃત કર્યા ને તેથી જ તેમણે કહ્યું કે અહિંસાનો સિદ્ધાંત સર્વજીવહિતાય છે.
હિંસાના પ્રકાર :
ભગવાન મહાવીરે અહિંસાને સમજવા માટે કેટલાંક સ્તરો નિર્ધારિત કરેલાં છે. તે સ્તરો તેની વસ્તુસ્થિતિ પર આધારિત હોય છે. તેમણે હિંસાને ચાર વિભાગોમાં વિભક્ત કરી છે. (૧) સંકલ્પી ( ૨) આરંભી (૩) ઉધોગી (૪) વિરોધી.
જાણીબૂઝીને કોઈ ખાસ સંકલ્પ-નિર્ધાર સાથે, ઈરાદા સાથે જે હિંસા આચરવામાં આવે છે તે સંકલ્પી હિંસા છે. સંકલ્પી હિંસા આક્રમણાત્મક હિંસા છે. પ્રત્યેક માનવી માટે તે પરિહાર્ય છે. દઢ સંકલ્પશક્તિ વડે તે, અંકુશિત કરી શકાય છે. સંકલ્પી હિંસા વૈરવૃત્તિ-દ્વેષ ઈર્ષાનું પરિણામ છે, જેનું પરિણામ હંમેશ નકારાત્મક હોય છે કારણ તે અન્યને ત્રાસ આપવા, પીડા કરવા, તડપાવવા જ, આચરવામાં આવતી હોય છે.
આરંભી હિંસા આજીવિકાત્મક હિંસા છે. ખાન-પાન, રહેણીકરણી, ઘરગૃહસ્થી, સંસારના વ્યવહારો ચલાવવા માટે જે હિંસા આચરવામાં આવે છે તે આરંભી હિંસા છે. જે માનવ, ભૌતિકસાધનોના સર્જન, સંરક્ષણ દ્વારા પોતાનું જીવન ચલાવે છે તે આ હિંસાનો ત્યાગ કરવા, છોડવા અસમર્થ છે. જીવનવ્યવહારમાં ઘર ચલાવવા અનેક પ્રકારની હિંસા નિશ્ચિત છે. પરંતુ આવા રોજિંદા વ્યવહારમાં પણ દરેક જીવે સાવધાની રાખવી જોઈએ કે જેથી ઓછામાં ઓછી હિંસા થાય, હિંસાને નિવારી શકાય.
અધ્યાત્મ આભા.
= ૧૨૮ =
-
૧૨૮
