________________
શરીરની ઋણતાનાં કારણો તબીબો જાણી શકે છે. માનસિક રોગોને મનોચિકિત્સકો પકડી શકે છે. મન શરીરને પ્રભાવિત કરે છે. તેનો અભ્યાસ થતા મનોકાયિક રોગનો સ્વીકાર થયો અને તબીબીવિજ્ઞાનમાં તેની ચિકિત્સાપદ્ધતિ અને ઉપચારપદ્ધતિના અભ્યાસ અને વિકાસની શરૂઆત થઇ.
ભાવ આપણા આરોગ્યને પ્રભાવિત કરે છે. એ ખ્યાલ હજી પણ સ્પષ્ટ નથી. તેનું કારણ છે કે આપણે મન અને ભાવને એક જ સમજી લીધા છે. ભાવ અને મનના ભેદની એક પાતળી રેખાને ઓળખવી પડશે. ભાવ એ જીવનું સ્વરૂપ છે. ભાવ કર્મના ઉદય-વિલયથી પેદા થાય છે જે સ્વભાવત: ચાલતો રહે છે. આમ, કર્મનો આરોગ્ય સાથે સંબંધ સ્થાપિત થાય છે. ભાવનાની વિશુદ્ધિ, શુભચિંતન, સંવેગ, લેશ્યા આભામંડળ પુરુષાર્થ આ બધાં પરિબળો ભાવ જગત સાથે સંકળાયેલાં છે, જેનો આરોગ્ય સાથે સંબંધ છે.
સમયના સાંપ્રતપ્રવાહમાં એક એવી માન્યતા પ્રચલિત છે કે બૌદ્ધિકવિકાસ અને માનસિક વિકાસ એક જ છે. ખરેખર આ બંને વચ્ચે પણ એક સૂક્ષ્મ અને પાતળી રેખા છે. વળી ભાવાત્મક વિકાસ તો આ બંનેથી પણ ભિન્ન છે.
આત્માનું ચિંતન કરનારા જૈનદાર્શનિકો અને પૂર્વાચાર્યોએ ભાવનાને ખૂબ જ પ્રાધાન્ય આપ્યું છે. ક્રોધ, મદ, માયા, લોભ, ઇર્ષા, ભય, ધૃણા, વાસના આ બધી આપણી ભાવનાઓ છે. જેવા ભાવ હશે તેવો ભવ થશે. મન મૂળ નથી, મૂળ તો ભાવ છે. આપણા સમગ્ર અસ્તિત્વનું આપણી અંતરંગચેતનાનું પ્રતિનિધિત્વ કરનારું શક્તિશાળી તત્ત્વ એ ભાવ છે.
તનને ઋક્ષ કરનાર, મનને દૂષિત કરનાર આત્માને કર્મરોગથી ઘેરી લેનાર આ કષાયોથી મુકત થવાની પ્રક્રિયા ભવરોગ નિવારનાર આ પરમ વૈદ્યોએ બતાવી છે.
સ્થૂળ વિજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ વિચારીએ તો તન-મનની સ્વસ્થતાનો આધાર પોષક આહાર છે. એ રીતે વિચારીએ તો પરમ તીર્થંકર ભગવાન મહાવીર કદી સ્વસ્થ રહી શકે જ નહીં. કારણ કે તેમણે તેમના સાડાબાર વર્ષના સાધનાકાળમાં પોષક આહાર
૧૧૩
