________________
વીસમી સદીના પ્રારંભમાં ફ્રોઇડવાદ અસ્તિત્વમાં આવ્યો આ વિચારધારાથી ભારતના અનેક ચિંતકો વિદ્વાનો અને વિચારકો પ્રભાવિત થયા તેમાંના એક ઓશો રજનીશ પણ હતાં એમના મત અનુસાર જો મનુષ્યજાતિ સર્વાધિક પીડિત હોય તો તેનું કારણ માત્ર કામવાસના છે. આ વિષયે વિષદ ચર્ચા ન કરતાં આપણે માત્ર એક વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ-ભગવતી સૂત્ર છે. જેમાં વર્ણન આવે છે કે નારકી (નર્કમાં વસતા)માં આહાર સંજ્ઞા અને મનુષ્યગતિમાં મૈથુનસંજ્ઞાની અધિકતા જોવામાં આવે છે. આ નાની એવી વાતમાં સ્પષ્ટ થાય છે કે મનુષ્યમાં કામવાસના-મૈથુનસંજ્ઞા વિશેષ દૃષ્ટિગોચર થાય છે. એ સિદ્ધ કરવા માટે ફ્રોઇડ અને ઓશોએ પોતાના સમગ્ર જીવનનો ઘણો સમય આપ્યો હતો. આમાં જૈનદર્શનની પ્રાચીનતા ગહનતા અને વિશાળતાના દર્શન થશે.
મનોચિકિત્સકોની એક ટુકડીએ પોતાના અભ્યાસ માટે કેટલાક ખૂનના ગુનામાં સજા પામેલા કેદીઓના ઇન્ટરવ્યુ લીધા. આ સર્વેક્ષણમાં તેમને જણાયું કે, મોટા ભાગના કેદીઓ મોડી રાત્રે જમવાવાળા અને બે ચાર દિવસનો વાસીખોરાક ખાવાવાળા હતા. એ પ્રકારના કેદીઓની માનસિક દશા ને મનોવિકારનું સ્તર લગભગ સસ્તું જ હતું. મનોવૈજ્ઞાનિક નિરીક્ષણના નિષ્કર્ષમાં જણાવાયું કે મોડી રાત્રે ખવાયેલા આહાર અને વાસી આહારની શારીરિક પ્રક્રિયા પછી નિપજેલી ઊર્જાનું વિકૃતિમાં પરિણમન થાય છે. આપણે સૌ જાણીએ છીએ કે જૈનાચાર્યો એ રાત્રિભોજન અને વાસીખોરાકનો નિષેધ ફરમાવ્યો છે. જેના આચારણથી સૂક્ષ્મ અહિંસા ધર્મની રક્ષા અને સાત્ત્વિક ઉર્જાનું સર્જન જીવનને સત્ત્વ તરફ લઇ જાય છે.
જૈનદર્શનમાં સંમોહનની વાત આવે છે પણ તે આદર્શ સંમોહનના રૂપમાં આવે છે. મનોચિકિત્સક રોગીના શરીરને શિથિલ કરી અચેતન મનમાં ઘર કરી ગયેલી ચિંતા અને વિકારની જડ સુધી પહોંચે છે. જૈનધર્મના આવશ્યક સૂત્ર અને અંતરતપમાં કાયોત્સર્ગની વિધિ બતાવવામાં આવી છે કાયોત્સર્ગ એટલે કાયાને શિથિલ કરવી આત્મ સંમોહનની ક્રિયા ધ્યાન સાથેની આ ક્રિયા દ્વારા નીડરતા વ્યસનમુક્તિ એકાગ્રતા સાથે નિર્ણયશક્તિનો વિકાસ થાય છે. લોગ્ડસ પણ મનોવૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિ છે જે આત્માથી પરમાત્મા સુધી પહોંચવાની શુદ્ધિકરણની પ્રક્રિયા દર્શાવે છે. લોગ્ડસ આપણા અજાગૃત મનની શક્તિઓને જાગૃત કરી આધ્યાત્મિક ઊંચાઇએ પહોંચવામાં મદદ કરે છે.
૧૨૧
