________________
અહંકારનો અર્થ છે બધાં મને માન આપે, એ અન્યની આંખોમાં દેખાડવાની ચેષ્ટા કરનાર છે બીજાની આંખમાં હું વસું, અન્યની દષ્ટિનું હું કેન્દ્રસ્થાન બને તેવી તૃષ્ણા, નિરાભિમાની પોતાની જાતને જોવાનો પુરુષાર્થ કરે છે. એ પામવાનો પુરુષાર્થ છે, વિનય નમ્રતા આત્મદર્શનના ઉપાય છે, ધર્મ વિનયમૂલક છે. વળી જે વિનયમાં, મોક્ષ અપાવાની તાકાત છે તે માન સન્માન તો અપાવે જ ને!
ત્રીજે કષાય માયા કે જે માનવના સરળતાના ગુણનો વાસ કરે છે.
સર્પ એક બાજુ શાંત પડેલો હોય છતાંય કોઈ તેના પર વિશ્વાસ રાખી તેને સ્પર્શ ન કરે, અરે તેની નજીક સુદ્ધાં ન જાય. જેમ સર્પ સમગ્ર માનવજાતનો વિશ્વાસ ગુમાવે છે, તેમ માયાવી માણસ સમગ્ર સ્નેહી અને પરિચિતજનોનો વિશ્વાસ ગુમાવી દે
માયા એટલે જૂઠ, કૂડકપટ, દગો, છેતરપિંડી, છળકપટ વિશ્વાસઘાત, વગેરે પ્રમાદવશ થતાં કુકર્મો છે. જૂઠના સિંહાસન પર માયા રાજ કરે છે. કપટયુક્ત વ્યવહાર મૈત્રીનો નાશ કરે છે, જીવ શુભગતિનો નાશ કરી દુર્ગતિને નોતરે છે.
માયા વિશ્વાસધાતના મહાપાપની જવાબદાર છે. માયાવી બની કમાયેલું ધન સુખ નહીં આપી શકે. માયાથી મેળવેલા હોદ્દાઓ, સત્તાઓ સાચી પ્રતિષ્ઠા નહીં આપી શકે. માયાની વિકૃતિ વ્યક્તિત્વને ઝાંખપ લગાડે છે. અન્યનો વિશ્વાસ સંપાદન ન કરી શકે. દુનિયાને છેતરનાર પોતાના આત્માને છેતરી રહી છે. માયાને જીતવાથી આર્જવતા અને સરળતાના ગુણનું ઉપાર્જન કરી શકાય છે.
જ્ઞાનીઓએ કહ્યું છે કે આત્મજાગૃતિ એટલે અપ્રમત્તદશા. પ્રમાદને કારણે માયા, અમરવેલની જેમ આત્મવૃક્ષ પર ભરડો લે છે. અમરવેલેની શક્તિ અભુત હોય છે. તેને મૂળ હોતા નથી છતાં એ વૃક્ષ પર છાઈ વળે છે. પોતે લીલીછમ રહી વૃક્ષને ધીરે ધીરે સૂકવવા માંડે છે વૃક્ષનું શોષણ કરી જીવે છે. એટલે એ મરતી નથી. વૃક્ષના મૂળ, ભૂમિમાંથી જે પોષણ મેળવે છે એ અમરવેલ શોષી લે છે.
૯૫
