________________
મૂસાએ ધાર્મિક જીવન માટે દસ આદેશો આપ્યા એમાંનો એક, ‘હત્યા ન કરો આ આદેશનો અર્થ યહુદી સમાજે પોતાના જાત ભાઇની હિંસા ન કરવી તે સ્વાર્થ પૂરતો મર્યાદિત રાખ્યો ઇસ્લામધર્મમાં પણ અહિંસાને પ્રાધાન્ય આપવામાં આવ્યું છે તે પણ સધાર્મિક બંધુઓ સુધીજ સીમિત રહ્યું છે. ઇસાઇ ધર્મમાં પણ અહિંસાની વાત છે. ઈશુએ કહ્યું કે શત્રુઓ પ્રતિ પણ કરુણા ભાવ રાખવો. ઇસુ વેરનો બદલો લેવાની સાફ ના પાડતાં કહે છે કે તમારા ડાબાગાલે કોઇ તમાચો મારે તો તમારે જમણો ધરવો.
કુરાનેશરીફ્ના ખુદાનું નામજ રહિમાન છે જેના જીવનમાં પ્રાણી માત્ર પ્રત્યે દયા અભિપ્રેત હોવી ધટે. અશોજરથુષ્ટ્રના ઉપદેશના સારમાં પવિત્ર વિચાર છે. જરથોસ્ટ્રી પ્રજાના પ્રભુનું નામ જ જો પાક છે તો યા-પવિત્રતા અને પરોપકાર તેને પ્રિય કેમ ન હોય ?
આ બધાનું યોગ્ય અર્થઘટનવાળું આચરણ હોય તોજ અહિંસા તેઓના જીવનમાં ચરિતાર્થ થાય.
યજુર્વેદમાં સર્વપ્રાણી પ્રત્યે મિત્રભાવની કામના સેવવામાં આવી છે, વેદોની અહિંસક ચેતના માનવજાત સુધીજ સીમિત રહી છે. અપવાદરૂપે ભગવાન મહાવીરના પૂર્વકાળમાં વૈદિક પરંપરામાં વિકૃતિ ભળવાને કારણે પશુબલિ સ્વીકૃત હતોજ પરંતુ, નરબલિનાં ઉદાહરણો પણ ઇતિહાસમાં જોવા મળે છે.
શ્રમણપરંપરામાં અહિંસક ચેતનાનો સર્વાંશે વિકાસ થયેલો જોવા મળે છે. કારણકે તેમાં નવકોટી પૂર્ણ અહિંસાનો વિચાર અભિપ્રેત છે અહીં મન વચન કાયાથી હિંસા કરવી નહિ, કરાવવી નહિ અને કરતા પ્રત્યે અનુમોદન આપવું નહિ. આમ અહીં અહિંસાનો અર્થ ગહનતા અને વ્યાપકતા સાથે સાંકળી લેવામાં આવ્યો છે.
બૌદ્ધપરંપરામાં નવકોટી અહિંસાની માન્યતા
સ્વયં
અપેક્ષા એ કરવામાં આવે છે. બીજા તેમના નિમિત્તે શું કરે છે શું કહે છે તેમની વિચારણા થઇ નથી, માટે તેઓ નિમંત્રિત ભોજનનો સ્વીકાર કરે છે. જૈન નિગ્રંથો આવા નિમંત્રિત ઔદેશિક આહારને ગ્રાહ્ય કરતા નથી કારણકે ત્યાં નૈમેત્તિક દોષની સંભાવના રહેલી છે.
૧૨૫
