________________
કુટુંબના ભરણપોષણ અર્થે, ધંધા-વ્યવસાય માટે, ખેતી-વાડી, વેપાર-ઉદ્યોગ માટે જે હિંસા આચરવામાં આવે છે તે ઉધોગી હિંસા છે. જીવનમાં દરેક જીવને કર્મ કરવું જ પડે છે પછી તે સાધુ હોય કે ગૃહસ્થ હોય, માનવ હોય કે પ્રાણી હોય. • ન હિ શ્ચિત, ક્ષણમfપ નીતુ તિલ્યવર્મત' અર્થાત્ કોઈપણ વ્યક્તિ ક્ષણ માટે પણ કર્મ, કાર્ય વિના રહી શકતી નથી. અકર્મણ્ય, આળસુ, પ્રમાદી બની પ્રવૃત્તિમાંથી મુક્તિ મેળવી શકાતી નથી. માનવ મન જ પ્રવૃત્તિઓનું મૂળ સ્તોત્ર છે. સાંસારિક-ગૃહસ્થાશ્રમી જીવોએ પોતાના જીવનનિર્વાહ માટે ઉદ્યોગી હિંસા આચરવી પડે છે. આમાં પણ પ્રત્યેક જીવની સાવધાની રાખી જયણા વિવેકપૂર્વક, ન્યાય-નીતિપૂર્વક કાર્ય કરી હિંસાને નિવારી શકે છે.
શત્રુના આક્રમણ સમયે દેશને, નગરને, પરિવારને, કુટુંબને કે પોતાની જાતને બચાવવા માટે, અન્યાયનો પ્રતિકાર કરવા માટે, આઝાદીની સુરક્ષા અને રાષ્ટ્રની શાંતિ માટે જે યુદ્ધ કરવામાં આવે છે તે વિરોધી હિંસા છે. તે પ્રત્યાક્રમણ હિંસા અર્થાત્ આક્રમણનો વળતો જવાબ. સુરક્ષા-બચાવ માટે જે હિંસા આચરવામાં આવે છે તે વિરોધી હિંસા છે. ભૌતિક સંસ્થાનો પર પોતાનું અસ્તિત્વ રાખવા જેઓ ઈચ્છે છે તેઓ આ હિંસા છોડવા અસમર્થ છે.
અહિંસા એ દયા, મૈત્રી, કરુણા, સમતા, સહિષ્ણુતા, અનુકંપાનો ભાવ છે જેથી જૈનશાસ્ત્રોમાં અહિંસાને પ્રાણીમાત્રની હિતૈષણીમાતા કહેવામાં આવે છે. ભગવાન મહાવીરે અહિંસાને માતા ભગવતી કહી છે.
સંવેદનાની સૂક્ષ્મતા
આપણા, શબ્દથી કે ઈશારાથી, હલનચલનથી સામે વાળી વ્યક્તિને દુઃખ પીડા કે વેદના થાય તે હિંસા છે. માટે જ જૈનદર્શન મન, વચન અને કાયા દ્વારા થતાં કાર્યમાં વિવેક અને જયણાની વાત કરી છે.
જૈનધર્મ માને છે કે એકેન્દ્રિય જીવોમાં પણ સંવેદના હોય છે માટે વનસ્પતિના જીવો પ્રત્યે પણ અનુકંપા રાખવા કહ્યું છે.
ન ૧૨૯ F
