________________
આરોગ્યની દષ્ટિએ ઘણું જ મહત્ત્વ છે અને તેના વધારાના ફાયદા મળે છે. આ તપથી કેટલાક શારીરિક અને માનસિક રોગો દૂર થાય છે. વ્યસનમાંથી મુક્તિ મળે છે. ધ્યાનથી વિલપાવર વધે છે. વધુ પડતી ચંચળતા વીવરીંગ માઈન્ડ હોય તો તેમાં સ્થિરતા લાવે છે અને નિર્ણયશક્તિ વધે છે
ઉપવાસ દરમિયાન ભોજન ન લેવાથી સમગ્ર પાચનતંત્રને પાચનક્રિયાના કાર્યમાંથી મુક્તિ મળવાથી પાચનતંત્રમાં શુદ્ધિ કાર્ય આરંભાય છે અને આખા શરીરમાં સ્વશુદ્ધિકરણની પ્રક્રિયા થાય છે. શરીરમાં કોઈ જગ્યાએ વિષ દ્રવ્યોનો જમાવ થયેલો હોય તો તે ઉપવાસ દરમ્યાન ઓટોલિસીસની પ્રક્રિયા દ્વારા વિસર્જિત થવા માંડે છે. તેમનામાં રહેલા ઉપયોગી ભાગ શરીરના મહત્ત્વનાં અંગો હૃદય, મગજ વગેરેને પોષણ આપવાના કામમાં આવે છે. ઝેર શરીરમાંથી બહાર ફેંકાય છે. ગાંઠો અને ઓછી ઉપયોગી પેશીઓનું વિસર્જન થાય શરીર નિર્મળ અને નિરોગી બને છે.
જૈન સાધનાપદ્ધતિમાં ત્રિદંડની વાત આવે છે. મનોદંડ, વચનદંડ અને કાયદંડ એમાં કાયાને પણ એક દંડ ગણી તેને સાધી લેવાની વાત કહી. ધર્મસાધના માટે કાયા પણ એક સાધન છે તો તેની ઉપેક્ષા કેમ ચાલે ? તેની અવગણના કરવાથી તો અનિષ્ટ થશે. કારણ કે મન, વચન અને કાયાનો આધ્યાત્મિક સાધના સાથે ઊંડો સંબંધ છે.
ભગવાન મહાવીરે અનેક પ્રકારના સંયમ બતાવ્યા છે તેમાં છ પ્રકારના સંયમ આરોગ્યની દષ્ટિએ ખૂબ મહત્ત્વના છે. આહાર, શરીર, ઇન્દ્રિય, શ્વાસ, ભાષા અને મનનો સંયમ. આ છ પ્રકારના સંયમી જીવનશક્તિનું રક્ષણ અને સંવર્ધન કરનારાં પરિબળો છે જે આરોગ્યવર્ધક પણ છે.
શરીરવિજ્ઞાન સ્થૂળજગતનો વિષય છે, કારણ કે શરીર સ્થળ છે. તેનાથી આગળ આગળ વધીએ તો સૂક્ષ્મ જગત છે. જેમનામાં વિષય સાથે સંબંધ ધરાવે છે. મન શરીર કરતાં સૂક્ષ્મ છે. મનોવિજ્ઞાન દ્વારા આપણે તેને પણ પકડી શકીએ છીએ. તેમાં આગળ વધીએ તો એક અત્યંત સૂક્ષ્મ ભાવજગત છે. ભાવનું જગત સૂક્ષ્મતમ હોવાથી તેને પકડવું મુશ્કેલ છે.
અધ્યાત્મ આભા
૧૧૨
