________________
સંજ્ઞાના આક્રમણથી બચાવે તે જ ધર્મ
આત્મા અને કર્મનો અનાદિ સંબંધ છે. જૈન ધર્મમાં દર્શાવેલ આઠ કમાં મોહનીય કર્મ સૌથી વધુ પ્રબળ છે, આત્મા પર તેનો મોટો પ્રભાવ છે. સાત કર્મો તો આત્માના મૂળ ગુણો અને મૂળ સ્વરૂપને માત્ર આવૃત્ત કરે છે. જ્યારે આ મોહનીય કર્મ આત્માના મૂળ ગુણસ્વરૂપને વિકૃત કરે છે. આ કર્મના કારણે જીવાત્મામાં વિવિધ મનોવૃત્તિઓ જન્મે છે તેને જૈનપરિભાષામાં સંશા કહે છે.
-
જે
છે
સંજ્ઞા એટલે વૃત્તિ. સંજ્ઞા એટલે મૂચ્છ. સંજ્ઞા એટલે આસક્તિ. આધુનિક મનોવિજ્ઞાન જેને સહજ સ્વાભાવિક મનોવૃત્તિઓનાં નામે ઓળખે છે. તેને જૈનદર્શને સંજ્ઞાનું નામ આપ્યું છે. આવી દસ સંજ્ઞાઓ છે.
ખાવાની વૃત્તિ અને વિચાર એ આહારસંજ્ઞા ડરની લાગણી અને વિચાર એ ભયસંજ્ઞા જાતીય વૃત્તિ અને વિચાર મૈથુનસંજ્ઞા માલિકી હક્ક, મારાપણાની વૃત્તિ, વિચાર, મમતા અને આસક્તિ એ પરિગ્રહસંજ્ઞા ગુસ્સાની વૃત્તિ અને વિચાર એ ક્રોધસંજ્ઞા અહંકારની વૃત્તિ અને વિચાર એ માનસંજ્ઞા કપટની વૃત્તિ અને વિચાર એ માયાસંજ્ઞા
લાલચ, લુબ્ધતા, ભેગુ કરવાની વૃત્તિ અને વિચાર લોભસંજ્ઞા ૯. ગાડરિયા પ્રવાહ જેમ ગતાનુગતિક અનુકરણની વૃત્તિ અને વિચાર એ ઓધ સંજ્ઞા ૧૦. રૂઢિવાદ હેઠળ લૌકિક માન્યતાને વળગી રહેવાની વૃત્તિ અને વિચાર એ લોકસંજ્ઞા મુખ્ય ચાર સંજ્ઞાઓની વિચારણા કરીએ તો, આહાર, ભય, મૈથુન અને પરિગ્રહ. આ ચાર સંજ્ઞાઓ કર્મોથી લેપાયેલ આપણા આત્મા સાથે જન્મજન્માંતરથી જોડાયેલી છે.
સં
હ $
$
આત્માને મૂળ સ્વભાવ તો અણઆહારક છે. તેને આહારની કોઈ જરૂર નથી. પરંતુ કર્માધીન ચાર ગતિમાં પરિભ્રમણ કરતો જીવાત્મા શરીર ધારણા કરે છે અને તેને ટકાવવા માટે તે આહાર કરે છે. બાળક જન્મતા સાથે માતાને સ્તનપાન કરવા માંડે છે. જે શીખવવું નથી પડતું, પૂર્વની આહારસંજ્ઞાનું પરિણામ છે.
૭૫
;
