________________
આ સંજ્ઞાઓમાં લેપાઈ જવાથી ભવ-ભ્રમણ વધી જાય છે. જૈન દાર્શનિકોએ આ સંજ્ઞાઓને પાતળી પાડવા, તેના આક્રમણથી બચવા અને ક્રમશ: તેમાંથી મુક્તિ મેળવવાનો માર્ગ બતાવ્યો છે. તે
આહાર, નિદ્રા, ભય અને મૈથુન એ ચારે પ્રવૃત્તિઓ મનુષ્ય અને પશુમાં સરખી છે. પરંતુ ધર્મ મનુષ્યને પશુથી અલગ પાડે છે.
તન, મન અને આત્મા પર આહારનો નિર્ણાયાત્મક પ્રભાવ પડે છે તેથી જ કહ્યું છે કે અન્ન તેવું મન અને આહાર તેવો ઓડકાર, આત્મસાધનામાં આહાર, સાધક અને બાધક બને છે. આહાર સંજ્ઞાને પાતળી પાડવા માટે અનશન, ઉપવાસ, ઉણોદરી એટલે ભૂખ કરતાં થોડું ઓછું ખાવું, વૃત્તિસંક્ષેપ એટલે ભોજનમાં ઓછી વાનગીઓ લેવી, રસત્યાગ એટલે વિકારો જન્માવે છે તેવા રસ અને મસાલાવાળા આહારનો ત્યાગ, કાયાકલેશ એટલે સ્વેચ્છાએ શરીરનેન્કષ્ટ આપવું, સંલિનતા એટલે મનની વૃત્તિઓને અશુભ ભાવમાં જતી વાળીને શુભ અને શુદ્ધ ભાવમાં સ્થિર કરવી તે બાહ્ય તપ અને આત્યંતર કે ભીતરના તપ કરવાનું કહ્યું છે.
કંદમૂળ આદિ અભક્ષ્ય આહારનો ત્યાગ, રાત્રિ ભોજનનો ત્યાગ કરવા કહ્યું અને સાત્વિક આહાર લેવા ભલામણ કરેલી છે.
મનોચિકિત્સકોની એક ટુકડીએ પોતાના અભ્યાસ માટે કેટલાક ખૂનના ગુનામાં સજા પામેલા કેદીઓના ઈન્ટરવ્યુ લીધા. આ સર્વેક્ષણમાં તેમને જણાવ્યું કે મોટાભાગના કેદીઓ મોડી રાત્રે જમવાવાળા, બેચાર દિવસનો વાસી, માંસાહારી ખોરાક ખાવાવાળા હતા. એ પ્રકારના કેદીઓની માનસિક દશા અને મનોવિકારનું સ્તર લગભગ સરખું જ હતું. મનોવૈજ્ઞાનિક નિરીક્ષણના નિષ્કર્ષમાં જણાવ્યું કે મોડી રાત્રે ખવાયેલ આહાર, માંસાહાર, વાસી આહારની શારીરિક પ્રક્રિયા પછી નિપજેલી ઉર્જાનું વિકૃતિમાં પરિણમન થાય છે. આપણે સૌ જાણીએ જ છીએ કે જૈનાચાર્યોએ માંસાહાર, રાત્રિભોજન અને વાસી ખોરાકનો નિષેધ ફરમાવ્યો છે. અહીં જૈનદર્શનના મનોવૈજ્ઞાનિક દષ્ટિકોણનાં દર્શન થશે, જેના આચરણથી સૂક્ષ્મ અહિંસાધર્મની રક્ષા અને સાત્વિક ઉર્જાનું સર્જન જીવનને
H | અધ્યાત્મ આભા
4 ૭૬ -
