________________
જૈનધર્મમાં આરોગ્યની સંગીન વિચારણા
માનવીના જીવનમાં આરોગ્યને ઘણું જ મહત્ત્વ આપવામાં આવ્યું છે. પહેલું સુખ તે જાતે નર્યા, એ ઉક્તિ આરોગ્ય માનવીનું સૌથી પ્રથમ સુખ મનાયું છે, એ વાતનું સમર્થન કરે છે. આરોગ્યનો પ્રશ્ન જીવન સાથે સતત સંકળાયેલો છે.
તબીબો અને વૈદ્યો માનવીના શરીરનો અભ્યાસ કરી તેના શરીર અને જીવનના ફેરફારોનું નિરીક્ષણ કરી અને રોગની ચિકિત્સા અને ઉપચાર કરે છે.
મનોવૈજ્ઞાનિકો મનોચિકિત્સકો માનવીના મનની દશાનો અભ્યાસ કરી તેનું પૃથ્થકરણ કરી કેટલાંક તારણો કાઢે છે. મનોચિકિત્સકો દૈહિક અને મનોદૈહિક રોગોનો પોતાની કાર્યપદ્ધતિ દ્વારા ઉપચાર કરે છે. કોઇપણ શારીરિક રોગ માનસિક રુગ્ણતા સાથે સંબંધ ધરાવે છે. વૈદ્યો અને તબીબો મન અને શરીરશુદ્ધિ સુધીના મર્યાદિત ઉપચાર કરે છે.
જ્યારે જૈનદાર્શનિકોએ શરીરશુદ્ધિમાં અટક્યા વિના આત્મશુદ્ધિની ઉપચાર પ્રક્રિયાને અનિવાર્યપણે જોડી દીધી છે. કારણ કે તે તો ભવરોગ નિવારવાવાળા પરત વૈદ્યરાજ છે.
જૈનધર્મમાં અલગ રીતે કોઇ શરીરશાસ્ત્ર કે આરોગ્યશાસ્ત્રનો વિકાસ થયો નથી. કારણ કે જૈનદર્શન શરીરમાં નહીં, આત્મામાં માનનારું દર્શન છે. અહીં આત્માના વિકાસમાં સહયોગી બને તેવા શરીરનું મહત્ત્વ છે.
અધ્યાત્મ અને આરોગ્ય અલગ નથી, માટે જૈનધર્મ સાહિત્યમાં આડકતરી રીતે આરોગ્યચિંતન વ્યક્ત થતું જોવા મળે છે.
જૈનધર્મનાં વ્રતો આરોગ્યને પુષ્ટિ કરનારા હોય છે. ધાર્મિક અનુષ્ઠાનો પણ માનસિક અને શારીરિક રોગને દૂર કરી તન અને મનને નિર્મળતા દેનારા છે.
જૈન ધર્મમાં શુ ખાવું, કેટલું ખાવું અને ક્યા સમયે ખાવુંની વિશદ વિચારણા છે. તપને કર્મનિર્જરાના સાધન રૂપે સ્વીકાર્યું છે, છતાં બાહ્ય અને અત્યંતર તપનું
૧૧૧
