________________
ચોથી દીપ્તા દૃષ્ટિ
૩૧
કોઈ નૈયાયિક વિદ્યાર્થાન્યાય ભણીને ઘેર આવતો હતો. ત્યાં રાજમાર્ગમાં સામેથી ગાંડો બનેલો હાથી દોડતો આવતો જોયો. તેની ઉપર બેઠેલો મહાવત બૂમો પાડી પાડીને લોકોને દૂર નાસી જવા કહેતો હતો તેથી લોકો દૂર નાસી ગયા. પરંતુ પેલો ન્યાયવાદી બટુક ત્યાં જ ઊભો રહ્યો ને તર્ક કરવા લાગ્યો કે હાથી પ્રાસને હણે છે કે અપ્રાપ્તને? જો પ્રાસને હણતો હોય તો મહાવત ઉપર બેઠો છે તેને હણે અને જો અપ્રાસને હણતો હોય તો દૂર ગયેલા લોકોને હણે. એટલામાં તો હાથી નજીક આવ્યો અને તે બઠરને સૂંઢમાં પકડી ચીરી નાખ્યો તેથી મરણ પામ્યો. જેમ એ બઠર–મૂર્ખ છાત્રે મહાવતનાં વચન માન્યાં નહીં અને આપમતે વિચાર કરતો ત્યાં જ ઊભો રહ્યો તેથી મરણ પામ્યો, તેમ શાસ્ત્ર વાંચીને કુતર્ક કરવા એ ઘણું ભયંકર છે. જે તત્ત્વગવેષક હોય તે, ગુરુમુખથી જાણી તેણે કહેલે માર્ગે પ્રવર્તન કરે તો તત્ત્વ પામે પરંતુ આપમતિ હોય તે નરક નિગોદનાં દુઃખ પામે, માટે આપમતિ ન થવું.
હું પામ્યો સંશય નહીંજી, મુરખ કરે એ વિચાર; આળસુઆ ગુરુ શિષ્યનોજી, તે તો વચન પ્રકાર.
મન૦ ૧૨
કુતર્કો કરતાં પછી પોતાનો તર્ક જ સાચો છે એમ આગ્રહ થઈ જાય, તેથી અભિમાન કરે. પોતાને સર્વજ્ઞ જેવો માને અને કલ્પિત મતની સ્થાપના કરે. એવા નિહ્નવ મહાવીર સ્વામીના વખતમાં પણ ઘણા થયા છે. અથવા તો શાસ્ત્ર પણ ન ભણે અને એમ માને કે હું બધું સમજું છું, મારે હવે વિશેષ જાણવા
