________________
આઠ દૃષ્ટિની સજ્ઝાય
યોગશાસ્ત્રમાં વર્ણવેલા ઇચ્છાયોગ, શાસ્ત્રયોગ અને સામર્થ્યયોગની ભૂમિકા પર આ યોગદૃષ્ટિની રચના કરેલી છે, તેથી તે ત્રણેનું સ્વરૂપ અહીં લક્ષમાં લેવું જરૂરનું છે.
૭૪
આત્માનો યોગ થયા પછી વિક્થાદિ પ્રમાદને લઈને ધર્મમાં પ્રવર્તન ન થઈ શકે છતાં ઇચ્છા તો તેની જ રહે તે ઇચ્છાયોગ છે. પછી પ્રમાદને જીતીને આગમ અનુસાર અથવા જ્ઞાનીના વચનને અનુસરીને યથાશક્તિ દેશસંયમ કે સંયમમાં પ્રવર્તે તે શાસ્ત્રયોગ છે. એ રીતે સંયમના બળે કર્મ ખપાવીને આત્માના અનુભવના સામર્થ્યથી કર્મનો ક્ષય કરવામાં પ્રવર્તે તે સામર્થ્યયોગ છે. પાંચમી દૃષ્ટિથી ઇચ્છાયોગ, છઠ્ઠી સાતમી દૃષ્ટિથી શાસ્ત્રયોગ અને આઠમી દૃષ્ટિથી સામર્થ્યયોગ મુખ્યપણે હોય છે. સામર્થ્યયોગના ધર્મસંન્યાસ અને યોગસંન્યાસ એ બે પ્રકાર છે. તેમાંનો ધર્મસંન્યાસ નામનો સામર્થ્યયોગ ક્ષપકશ્રેણીમાં કેવલજ્ઞાન પ્રગટ થતાં પહેલાં હોય છે ને યોગસંન્યાસ નામનો સામર્થ્યયોગ છેલ્લે અયોગી અવસ્થામાં મોક્ષે જતા પહેલાં હોય છે.
તથાપ્રકારે આ આઠ દૃષ્ટિની સજ્ઝાયના રચનાર શ્રી નયવિજય પંડિતના શિષ્ય ઉપાઘ્યાય શ્રી યશોવિજયજીના વચનોને આધારે ઇચ્છાયોગ, શાસ્ત્રયોગ, અને સામર્થ્યયોગ નામના ભાવગુણરૂપી રત્નોવડે લોકને શોભાવજો.
ૐ શાંતિઃ શાંતિઃ શાંતિઃ
॥ श्री सद्गुरुचरणार्पणमस्तु ॥
