________________
ચોથી દીમા દૃષ્ટિ | કુતર્ક અનેક પ્રકારે છે. પરંતુ તેમાં મહાપુરુષોનો અપવાદ બોલવો જેમકે સર્વજ્ઞ નથી એમ કહેવું એ આદિ મુખ્ય કુતર્ક છે. શ્રી હરિભદ્રસૂરિ કહે છે કે જેમને મોક્ષે જવું છે એ જીવોએ કુતર્કનો આગ્રહ કરવા જેવું નથી. તેઓએ શેનો આગ્રહ કરવો? તો કહે છે કે શ્રુતજ્ઞાન ભણવાનો, શીલ એટલે દ્રોહ-વિરતિનો અને સ્વરૂપમાં સ્થિર થવારૂપ સમાધિનો તેમજ પરોપકાર કરવાનો આગ્રહ ભલે કરવો, કે જેથી જ્ઞાનદશા પ્રગટે. ગૌતમસ્વામી જેવા ચાર જ્ઞાનના ઘણી હતા. તેઓએ પણ પોતાની ભૂલ થતાં તરત આનંદ શ્રાવકની માફી માગી હતી. તેવી રીતે કુતર્કનો આગ્રહ ન કરતાં તરત તેથી પાછા વળવું. ઘીજે તે પતિઆવવુંજી, આપમતે અનુમાન આગમ ને અનુમાનથીજી, સાચું લહે સુજ્ઞાન.
મન. ૧૩ માત્ર બુદ્ધિથી તર્ક દ્વારા અતીન્દ્રિય વસ્તુનું જ્ઞાન થઈ શકતું નથી. જેમકે આગમમાં શમ સંવેગાદિ ગુણો હોય તો સમકિત કહ્યું છે તે ન ગણે અને તર્કથી સમકિત છે એમ માની લે તેથી લાભ થાય નહીં. પરંતુ આગમને મળતી દશાથી પ્રમાણ સહિત અનુમાન કરે. અર્થાત્ આગમમાં કહ્યા પ્રમાણે આજ્ઞાનુસાર આચરણ કરીને યોગાભ્યાસ દ્વારા તે દશા પ્રગટ કરે, પછી તેને આગમમાં કહેલાં લક્ષણો સાથે સરખાવી પ્રમાણ કરે, તો તેવા અનુમાન અથવા સુતર્કથી સમ્યકજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. નહીં સર્વજ્ઞ જુજુઆજી, તેહના જે વળી દાસ; ભક્તિ દેવની પણ કહીજી, ચિત્ર અચિત્ર પ્રકાશ.
મન ૧૪
