________________
૬૬
આઠ દૃષ્ટિની સઝાય યશોવિજયજીએ આ આઠ દૃષ્ટિની સઝાય રચી છે. આ યોગવૃષ્ટિ આત્મસ્મૃતિ અર્થે તેમજ કુલયોગી અને પ્રવૃત્તચક્ર યોગીના હિતને અર્થે કરવામાં આવી છે.
અંતરાત્મા પરમાત્માની સાથે જોડાય તે યોગ છે. ગોળ યોગનાનું યોગદ મો સાથે જે જોડે તે યોગ છે. એ પ્રકારના યોગને જે સાથે તે યોગી છે. સામાન્યપણે યોગીઓ ચાર પ્રકારના કહ્યા છે : ગોત્રયોગી, કુલયોગી, પ્રવૃત્તચક્રોગી અને નિષ્પન્નયોગી.
નિખાયોગી યોગમાર્ગના સંપૂર્ણ પરિચિત હોઈ યોગસાઘનમાં સારી રીતે આગળ વધેલા છે. તેઓ નિરંતર ધ્યાનસમાધિમાં રહીને યોગસાઘનમાં જ વર્તે છે. તેથી તેઓને માટે આ ગ્રંથનું પ્રયોજન નથી.
ગોત્રયોગી તે છે કે જેઓ યોગસાધક ગોત્ર અથવા આર્યભૂમિમાં જન્મ્યા છે અને ઘર્મનું બાહ્ય આરાઘન પણ કરે છે છતાં યોગ સાઘન માટે જરૂરના સંસ્કારો અદ્વેષી, ગુરુદેવદ્વિજ પ્રિય આદિ છે તે તેમનામાં નથી અથવા તો તેથી વિપરીત સંસ્કારો છે. જેમકે દ્વેષી–પરનો વેષ કરનારા, મતમતાંતરનો આગ્રહ કરનારા, જ્ઞાની ગુરુ, સર્વજ્ઞદેવ અને યોગસાઘક ઘર્માત્માઓનો વિરોઘ કરનારા, દયા વિનાના અર્થાતુ પાપમાં પ્રવૃત્તિ કરનારા અને અનુપયોગી અંતર્મુખ લક્ષ વિનાના હોય તે ગોત્રયોગી છે. તેઓ બાઘક્રિયા વગેરે કરવા છતાં યોગ સાધી શકતા નથી. સારી વસ્તુ પણ તેમને વિપરીત પરિણમે છે તેથી તેઓને માટે પણ આ યોગદ્રષ્ટિનું પ્રયોજન નથી.
