________________
૧૦.
નવ પ્રદીપ કેમકે “ગરિત ga ઘટ :” ઘડે છે જ એમાં (અસ્તિધર્મનો) ઘડો હોવાને નિશ્ચય તે થઈ જાય છે, પણ ઘડો જ છે, બીજું કાંઈ નથી એવો ‘નાસ્તિ ધર્મનો નિશ્ચય નથી થતો; કેમકે નિશ્ચયવાચક “જ” “છે ને લગાડ્યો છે, છે જ, એમ), ઘડાને નહિ; એટલે અન્ય વસ્તુઓથી ઘડાને ભેદ પ્રતીત થે દુર્લભ છે, એટલા માટે “ સ્યાત” શબ્દ લગાડીને પ્રત્યેક વાકય બોલવું જોઈએ. “ સ્યાત” શબ્દ જવાથી એ ફળ આવે છે, કે “વિધિ” અથવા “નિષેધ”ની મુખ્યતાથી જે વસ્તુ અંગે કહેવામાં આવે, તે જ વસ્તુઓને વિધિનિષેધ થશે, બીજીને નહિં. જેમકે–આ ઘડો જ છે, બીજું કાંઈ નહિં, –આમાં આ વિધિ વાકયથી ઘડાને જ વિધિ થયે, અન્ય સર્વને નિષેધ થયા. પણ જે “છે’ ની સાથે જ જવામાં આવે, અર્થાત “ઘડે છે જ' એમ કહેવામાં આવે, તો અમુક વસ્તુ
અસ્તિ”રૂપે હોવા રૂપે) કહી તેહવા રૂપે જ છે, “નાસ્તિ રૂપે (નહિં તેવા રૂપે) નથી, અથવા “નાસ્તિ” રૂપે કહી, તે નાસ્તિ રૂપે જ છે, “અસ્તિ” રૂપે નથી. આમ પ્રતિનિયત સ્વરૂપની ઉપપત્તિ નહિં થાય, કેમકે ઘટને ખંભાદિકપણે અસ્તિત્વની પ્રાપ્તિ થાય. માટે ઘટની પ્રતિનિયત સ્વરૂપની પ્રતિપત્તિ અર્થે “સ્યાત’ એ અવ્યય પણ જોડવામાં આવે છે. એ “સ્યાને” પ્રયાગ કરવાથી અમુક (e, g. ઘટ ) સ્યાત અથવા કંચિત અથવા સ્વજાતિની અપેક્ષાઓ છે જ, અન્ય જાતિ (પરદ્રવ્યાદિ) ની અપેક્ષાઓ નથી, એ નિર્દોષ અર્થ (એવું પ્રતિનિયત સ્વરૂપ પમાય છે) સમજાઈ જાય છે.
હવે, જેમ અગાદિ વ્યવચ્છેદક (અન્યને નિષેધ
