________________
તિર્યક સામાન્ય, ઊર્ધ્વતા સામાન્ય
અર્થા--પૂર્વાપર પર્યાને અનુગત એક (કાવ્ય) તે તે પર્યાયને પામે છે, એવી (કચન) વ્યુત્પત્તિ વડે (જેતા) ત્રિકાળીનુયાયી જે (તે બધા પર્યાયમાં રહેલી વસ્તુ અંશ (વ્ય) તે ઊર્ધ્વતા સામાન્ય કહેવાય છે; ઉદાહરણ, જેમકડામાં અને કંકણમાં રહેલું તે (આ) સેનું જ, અથવા તે જ (કે જે મેં પૂર્વ જે હત) આ જિનદત્ત. તેમાં તિર્યક સામાન્ય તો પ્રતિ વ્યક્તિ સાદસ્થપરિણતિલક્ષણ હોઈ વ્યંજનપર્યાય જ છે; વ્યંજનપર્યાય પૂલ, કાલાંતરસ્થાયી, અને શબ્દોના સંકેતના વિષય છે, આવું પ્રવચનિકોનું (આચાર્યોનું) કહેવું છે. અને ઊર્ધ્વતા સામાન્ય તે કય જ છે એવી વિવક્ષા કરી અને વિશેષ પણ સામાન્ય વિસદશ વિવર્ત લક્ષણ વ્યક્તિરૂપ પર્યાયમાં જ અંતર્ભત છે. એટલે કવ્યાર્થિક અને પર્યાયાર્થિક એ બે વિના અધિક નાને અવકાશ નથી.
હઠીસિંહની વાડી, અમે + તાત્પર્ય કે–વિશેષનો પર્યાયમાં અંતભાવ અટલે એ. પર્યાયાર્થિકમાં આવ્યો. સામાન્ય બે ભેદ તેમાં (૧) તિર્યક સામાન્ય એ વ્યંજન પર્યાય હોવાથી તેને પણ પર્યાયાર્થિકમાં અંતર્ભાવ. અને ઊર્ધ્વતા સામાન્ય તે દ્રવ્ય જ છે, એટલે તેનો વ્યાર્થિકમાં અંતભોવ. એટલે સામાન્યાર્થી અને વિશેષાર્થ એવા જુદા નયની જરૂર નથી, એમ બતાવ્યું.
