________________
દ્રવ્યનું લક્ષણ
૩૧ " यदेवार्थक्रियाकारि तदेव परमार्थसत् । यच्च नार्थक्रियाकारि तदेव परतोऽप्यसत् ॥"
અર્થાત–જે અર્થ ક્રિયાકારિ છે, તે જ પરમાર્થ સત છે, અને જે અર્થકિયાકારિ નથી તે પરથી પણ અસત છે. અથવા
(२) “निजनिजप्रदेशसमूहैरखंडवृत्त्या स्वभावविभावપર્યાયાન દ્રારિ દ્રથતિ સદુદ્રવિિત દ્રવ્યમ –પોતપોતાના પ્રદેશ સમૂહે કરી અખંડ વૃત્તિએ રહી સ્વભાવવિભાવ પર્યાયને જે પ્રાપ્ત થાય છે, થશે, અને થયા છે, એ દ્રવ્ય. (તાત્પર્ય કે એ કે સમય નથી કે જ્યારે દ્રવ્ય પર્યાય રહિત હોય.) એટલે પોતાના (અન્યના નહિં) પ્રદેશમાં અખંડવૃત્તિએ રહી પર્યાયયુકત હોય તે દ્રવ્ય. અથવા
(રૂ) “TUપર્યાયવ ટ્રષ્યમ્ ”—ગુણપર્યાયવાળું તે દ્રવ્ય. અથવા–
() “ગુણો દ્ર ” –ગુણને આશ્રય (જેમાં ગુણ રહ્યા છે તે) દ્રવ્ય. એજ અંગે શ્રી વિશેષાવશ્યક વૃત્તિમાં કહ્યું છે કે – + " दवए दुयए दोरवयवो विगारो गुणाण संदावो (सम्भावो)। दव्व भव्वं भावस्स भूयभावं च जं जोगं ।।"
+ સંસ્કૃત છાયાद्रवति दूयते द्रोरवयवो विकारो गुणानां संद्रावः (सदभावः) द्रव्यं भव्यं भावस्य भूतभावश्च यद् योग्यं ॥
