________________
६७
૧. નિગમ નયના ત્રણ ભેદ
(૨) નૈગમના બીજા ભેદનું ઉદાહરણઃ—“ઘરડુપરકન્ટ્ર' અર્થાત “વસ્તુ-પર્યાયવાળું એ દ્રવ્ય” અહીંઆ દ્રવ્યનું બે ધમીર વડે કથન કર્યું: (૧) દ્રવ્ય, (૨) વસ્તુ પર્યાયવતું. તેમાં દ્રવ્ય નામને ધમી વિશેષ્યરૂપે હોવાથી મુખ્ય છે, અને “વસ્તુ” નામને ધમી વિશેષણરૂપે હેવાથી તે અમુખ્ય છે. આમ એક ધમી (દ્રવ્ય) ના પ્રધાનપણું અને બીજા ધમના ગણપણાએ વસ્તુનો સમૂહાથે કહેવા રૂપ નેગમ નયને આ બીજે ભેદ થયે.
(૩) નૈગમના ત્રીજા ભેદનું ઉદાહરણ–ફળ મુવી વિકાસનીઃ '—અર્થાત્ “વિષયાસક્ત જીવ એક ક્ષણ સુખી છે.' અહીંઆ વસ્તુનું ધર્મ અને ધમી વડે કથન કર્યું - (૧) વિષયાસક્ત જીવ (ધમી) અને (૨) સુખી (ધર્મ.). તેમાં વિષયાસક્ત જીવ દ્રવ્ય (ધમી) વિશેષ હોવાથી તેનું પ્રાધાન્ય છે, અને “સુખી વ્યંજનપર્યાય (ધર્મ વિશેષણ હોવાથી તેનું અપ્રાધાન્ય છે. આમ ધમીની મુખ્યતા અને ધર્મની ગૌણતાએ વસ્તુને સમૂહાથે કહેવારૂપ નિગમ નયને આ ત્રીજો ભેદ થયે. !
નગમને બીજો અર્થ.
અથવા “નિગમો વિલાપરતત્ર મો નમઃ' અર્થાત નિગમ એટલે વિકલ્પ, તેમાં જે હોય તે નૈગમ. આના ત્રણ ભેદ છે-(૧) ભૂત નિગમ, (૨) ભવિષ્યત નગમ, (૩) વર્તમાન નૈગમ.
