________________
કળ્યાર્થિક નયના નેગમાદિ ત્રણ ભેદ
(૩) વ્યવહાર દ્રવ્યાર્થિક નય, સંગ્રહ ગ્રહણ કરેલ જે અર્થ તેને ભેદરૂપે વસ્તુને વ્યવહાર કરે છે.
નિગમ અને વ્યવહાર અશુદ્ધ દ્રવ્યને કહેતા હોવાથી અશુદ્ધ છે, અને સંગ્રહ શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિક હોવાથી શુદ્ધ છે. એ અંગે શ્રી અનુગદ્વારની વૃત્તિમાં કહ્યું છે કે – __ "नैगमव्यवहाररूपोऽविशुद्धः कथं यमः नैगमव्यवहारौ अनन्तद्वयणुकाधनेकव्यक्तयात्मकं कृष्णाद्यनेकगुणाधारं त्रिकालविषयं चाविशुद्धं द्रव्यमिच्छतः, संग्रहश्च परमाण्वादि सामान्यादेकं तिरोभूतगुण कलापमविद्यमानपूर्वापरविभाग नित्यं सामान्य मेव द्रव्यमिच्छत्येव, तश्च किलानेकताभ्युपगमकलंकेनाऽक लंकित्वात्छुध्धं, ततः शुद्धद्रव्याभ्युपगमपरत्वात्छुद्धमेवायનિતિ !”
અર્થાત–નૈગમ અને વ્યવહાર નય અવિશુદ્ધ છે, કેમકે તે બને અનંત કાદિરૂપ, અનેક વ્યક્તિરૂપ, કૃષ્ણાદિ અનેક ગુણઆધારરૂપ અને ત્રિકાલવિષય એવા અશુદ્ધ દ્રવ્યને માને છે (ઈચ્છે છે.) અને સંગ્રહ પરમાણુ આદિ સામાન્યમાંથી જેને ગુણસમૂહ તિરભૂત (અપ્રકટ) છે એવું, અને જેના પૂર્વાપર વિભાગ (પર્યાય) અવિદ્યમાન છે એવું, નિત્ય સામાન્ય જ દ્રવ્ય માને છે અને આ નિત્ય સામાન્ય દ્રવ્ય અનેકતાના પ્રસંગરૂપ કલંકથી રહિત હોવાથી ખચીત શુદ્ધ છે, અને એવા શુદ્ધ દ્રવ્યના અયુ પગમ પરત્વે આ સંગ્રહ નય શુદ્ધ જ છે.
