________________
૫૮
નય પ્રદીપ (પરિચછેદ) અવધિજ્ઞાન વડે થઈ શકે છે, અને પર્યાય વૃદ્ધિ પામે, ત્યારે દ્રવ્ય વૃદ્ધિની ભજના છે અર્થાત્ તે વૃદ્ધિ પામે કે નહિં. એ અંગે કહ્યું છે કે –
" भयणाए खेत्तकाला परिवद तेसु दव्यभावेसु । दवे वढुइ भावो भावे दवं तु भयणिज्ज ॥"
અર્થાત–દ્રવ્ય ભાવની વૃદ્ધિમાં ક્ષેત્ર-કાલની વૃદ્ધિની ભજના છે, અર્થાત્ ક્ષેત્ર-કાલ વૃદ્ધિ પામે કે ન પામે; દિવ્યની વૃદ્ધિ થતાં ભાવ વૃદ્ધિ પામે છે; પણ ભાવની વૃદ્ધિમાં તો દ્રવ્યની વૃદ્ધિની ભજના છે, અર્થાત્ ભાવ વૃદ્ધિ પામ્યું તે દ્રવ્ય વૃદ્ધિ પામે કે ન પામે.
વળી દ્રવ્ય ક્ષેત્રથી પણ અનંતગણું છે, અને દ્રવ્યથી પણ પર્યા,–જે અવધિજ્ઞાન વડે જોઈ જાણી શકાય છે,સંખ્યાતા કે અસંખ્યાતા ગુણ છે. તે અંગે કહ્યું છે કે –
“ खित्तविसेसेहिंतो दव्वमणंतगुणियं पएसेहिं । दव्वेहिंतो भावो संखगुणोऽसंखगुणिओ वा ॥"
અર્થાત-ક્ષેત્ર પ્રદેશથી દ્રવ્ય અનંતગણું છે; દ્રવ્યથી ભાવ સંખ્યાતગુણે કે અસંખ્યાતગુણ છે. ઈત્યાદિ બધું શ્રી નન્દ સૂત્રની ટીકામાં સવિસ્તર કહ્યું છે.
એટલે દ્રવ્ય અને પર્યાયના સ્વરૂપની વિરક્ષા કરતાં તેમાં ભેદ છે, અને તેથી દ્રવ્યાર્થિક અને પર્યાયાર્થિક એવા બે જૂદા નય કહ્યા છે, અને તે (દ્રવ્ય અને પર્યાય ) અરસ્પરસ મળે છે, તથાપિ સ્વભાવભેદને લઈ પિતાપિતાને જે પૃથગૂ (ભિન્નો સ્વભાવ છે તે ત્યજતા નથી. કહ્યું છે કે --
