________________
૧૦૪
નવચક સંક્ષેપ સ્વરૂપ પુગળ દ્રવ્ય (અજીવ) નથી, ચેતન દ્રવ્ય જડ દ્રવ્ય નથી. જડના દ્રવ્યથી, કે જડના ક્ષેત્રથી, કે જડના કાળથી કે જડના ભાવથી ચેતન જડ નથી. સર્વ કાળે, સર્વ ક્ષેત્રે, સર્વભાવે, સર્વદ્રવ્ય ચેતન તે ચેતન જ છે; અચેતન નથી, જડ નથી. તેમજ જડ ને ચેતન નથી. બંને પ્રગટ ભિન્ન છે. બંને પોતપોતાના ભાવે સ્થિત છે. જડમાં ચેતન નથી ભળી જતું, ચેતનમાં જડ નથી ભળી જતું. એકને સ્વભાવ બીજામાં ન આવે, અને બીજાને પહેલામાં ન આવે. દરેક દ્રવ્ય નિરનિરાળા પિતપોતાના સ્વભાવે સ્થિત છે. ઇત્યાદિ.
(૧૦) પરમગ્રાહક દ્રવ્યાનય અથવા પરિણામિક ભાવ ગ્રાહક વ્યા, નય–જેમકે-જ્ઞાનસ્વરૂપ એ આત્મા. અહીં આ ઘણા સ્વભાવમાંથી જ્ઞાન એ પરમ સ્વભાવ ગણે.
૨. પર્યાયાર્થિક નયના છ ભેદ –
(૧) અનાદિ નિત્ય પર્યાયાર્થિક નય અથવા અનાદ્યનંત પર્યાયાર્થિક નય - જેમકે–પુદ્ગલ પર્યાય નિત્ય છે. મેર આદિ. (પ્રાયઃ એ ગિરિ શાશ્વત, અથવા શાશ્વતી જિન પ્રતિમા.) મેરુ એ પુદ્ગલને પર્યાય છે.
(૨) સાદિ નિત્ય અથવા સાદિ અનંત પર્યાનય – જેમકે-સિદ્ધ પર્યાય [કેમકે સિદ્ધ એ જીવન પર્યાય છે] નિત્ય છે.
(૩) [ સત્તા ગૌણ કરી] ઉત્પાદ, વ્યય ગ્રાહક સ્વભાવવાળ નિત્ય અશુદ્ધ થયો. નય: –જેમકે, પર્યાયે ક્ષણે ક્ષણે પલટે છે.
