________________
સપ્તભંગીઃ પ્રથમ ભંગ ધારણ તે અવશ્ય કર્તવ્ય છે; (કથંચિત આ અપેક્ષાએ આમ જ છે, અથવા આમ નથી જ એવો) નિશ્ચય ન કરવામાં આવે તો કોઈ જગ્યાએ તેનું કહેવું એ નહિં કહેવા બરાબર છે.*
અવધારણ અર્થે જેમ અસ્તિ સાથે એવ મૂકવાનું કહ્યું, તેમજ “સ્યાત” અવ્યય પણ અવશ્ય યેજ જોઈએ.
+ આ માટે કહ્યું છે –
" वाक्येऽवधारणं तावदनिप्टार्थनिवृत्तये। कर्तव्य मन्यथानुक्तसमत्वा तस्य कुत्रचित ॥"
અર્થાત– ત્યારે વાક્યમાં જે અર્થ ઈટ નથી તે દૂર કરવાને અને અભીષ્ટ અર્થ આગળ કરવાને, “એવ ”કાર (જ) રૂપે નિશ્ચય કરવો જ જોઈએ; જે એમ ન કરવામાં આવે તે જે કહેવું ઈષ્ટ છે, તે જે કહેવું ઈષ્ટ નથી, તેના સમાન થઈ જાય. ”
દાખલા તરિકે-આપણે એમ કહેવું હોય કે આ જગ્યાએ ઘડે.” છે; બીજું કોઈ જાનવર નથી, તો આપણે વાકયમાં ઘોડા સાથે જ (ઘેડ જ, એવકારરૂપ નિચય) જે જ જોઈએ, કે જેથી “ઘોડા સિવાય બીજું કોઈ જાનવર નથી” એમજ સમજાઈ જાય.
આ જગ્યાએ ઘેડો જ છે' એ વાકયમાં જકારરૂપ અવધારણથી સહજ સમજાઈ ગયું કે બીજું જાનવર ગાય આદિ નથી; પણ જે જકારરૂપ અવધારણ વિના ફક્ત એમ જ કહ્યું હોત કે “આ જગ્યાએ ઘોડો છે, તે “ઘડા શિવાય બીજું નથી ' એવો અભીષ્ટ અર્થ ન સમજાત, અથવા “ઘોડા શિવાય બીજું કાંઈ છે ' એ અનિષ્ટ અર્થ સમજાવાને પ્રસંગ આવત.
