________________
૨. પર્યાયાર્થિકનયના જુસૂત્રાદિચાર ભેદ
(૧) ઋજુસૂત્ર 'ऋजु वर्तमानक्षणस्थायि पर्यायमात्रं प्राधान्यतः सूत्रय#મિguથ ગુસૂત્ર' અર્થાત––ાજુ, વર્તમાનક્ષણસ્થાયિ પર્યાયને જ પ્રધાનપણે જે ઈચ્છે, ગ્રહે, તે જુસૂત્ર. તાત્પર્ય કે–-ભૂત અને ભવિષ્ય કાળરૂપી વિશિષ્ટ છે લક્ષણ જેનું, એવા કૌટિલ્યથી મુકત હોવાથી બાજુ, અથત સરળ; એવું સરળ જ દ્રવ્યની ગણતાએ અને ક્ષણક્ષયી પર્યાયની મુખ્યતાએ જે દર્શાવે, તે જુસૂત્ર. ઉદાહરણ––જેમકે, “અત્યારે સુખ પર્યાય વ છે.” આ વાકય વડે સુખ નામને ક્ષણિક પર્યાય જ મુખ્યપણે દેખાય છે, એ પર્યાયનું અધિકરણ [આધાર]-જીવ દ્રવ્યની ગૌણ હોવા છતાં પણ પ્રતીતિ નથી થતી.
હવે જુસૂવાભાસનું નિરૂપણ કરે છે --
દ્રવ્યને સર્વથા અપલાપ કરનાર, (પર્યાયને એકાંત ગ્રહણ કરનાર) ત્રાજુસૂવાભાસ કહેવાય છે. ઉદાહરણ–તથાગત (બૌદ્ધ) મત. બદ્ધ ક્ષણવિનાશી પર્યાયને જ પ્રધાનપણે પ્રરૂપે છે, તે પર્યાયના આધારભૂત દ્રવ્યને માનતા નથી, માટે તેને મત જીવાભાસ જાણવો.
+ ઋજુ કહે છે કે મારે ભૂત ભવિષ્યનું શું કામ છે ? ભૂત અને ભવિષ્ય એ તે કુટિલાનાં લક્ષણ છે, મારે તો વર્તમાનનું જ કામ છે.
