________________
મહર્ષિ દયાનંદ સંદેશવાહક અને માનવતાના ઉપાસક હતા.''
સાચે જ મહર્ષિ દયાનંદે પ્રજાનું અધઃપતન નીરખી કુશળ ચિકિત્સકની નજરે એમણે પ્રજાની નાડ પારખી હતી. તેમણે ભારતીય સંસ્કૃતિની અસ્મિતાને પુનર્જીવન આપ્યું હતું. “વેદ ધર્મ ને એમણે પુનર્જીવિત કર્યો હતો. આ પુનર્જન્મની પ્રસૂતિવેદના એમને જેવીતેવી વેઠવી પડી નહોતી. એમણે અનેક અપમાનો વેક્યાં, સંકટો ખમ્યાં, અનેક વાર વિષપાન કર્યા અને અનેક ગલીચ આક્ષેપો સહન કર્યા, પણ સત્યનો આગ્રહ ન છોડ્યો. “સત્ય” તેમને પ્રાણથી પણ પ્રિય હતું. તેઓ સદૈવ નમ્રતાપૂર્વક અને દઢતાપૂર્વક તેમના શ્રોતાઓને એવું અનુયાયીઓને કહેતા ‘‘દયાનંદની એકેએક આંગળીને મીણબત્તીની માફક સળગાવવામાં આવશે તોપણ દયાનંદ ફક્ત સત્ય અને નર્યું સત્ય જ કહેશે.'' | દયાનંદજીએ પોતાનો કોઈ પંથ નથી ચલાવ્યો: કોઈ સંપ્રદાયના એ આચાર્ય નથી બન્યા. પોતાનાં વચનો પર શ્રદ્ધા રાખી મોક્ષ કે સ્વર્ગ અપાવવાનું કદી કહ્યું નથી. આમ, એમણે વિચારસ્વાતંત્ર્યની મહત્તા જીવનમાં આચરી બતાવી છે. એમનું તો એકમાત્ર મિશન હતું “વેદ” અને “વેદ ધર્મ', તથા સત્ય અર્થનો પ્રકાશ અને માનવજાતિનો ઉપકાર.
આવા દયાનંદજીનું પૂર્વાશ્રમનું નામ મૂળશંકર હતું. એ મૂળશંકર રત્નગર્ભા સૌરાષ્ટ્રમાં આવેલા જૂના મોરબી રાજ્યમાં મચ્છુ નદીના કાંઠે આવેલા ટંકારા ગામમાં વિ. સં. ૧૮૮૧
(ઈ. સ. ૧૮૨૪)માં જન્મ્યા હતા. એમના પિતાનું નામ . કરસનજી ત્રવાડી હતું. તે ઉચ્ચ કુલીન ઔદિચ્ય બ્રાહ્મણ હતા.
