________________
મહર્ષિ દયાનંદ
લગભગ બધાં જ ક્ષેત્રોમાં નવઆકાંક્ષા, નૂતન દીક્ષા અને નવીન આશા જન્માવી છે.
૪૦
ધાર્મિક ક્રાંતિ આજના વૈજ્ઞાનિક યુગમાં ઈશ્વર અને ધર્મ પ્રત્યે અવિશ્વાસનું કારણ એમના નામે ચાલતો અંધવિશ્વાસ અને પ્રચલિત નિરર્થક રીતરિવાજો છે. આર્યસમાજના રૂપમાં ઋષિ દયાનંદે આપણને એક એવું જીવનદર્શન આપ્યું છે, જે આપણી આધ્યાત્મિક જિજ્ઞાસા, મનોવૈજ્ઞાનિક આકાંક્ષા તથા જીવનની વ્યાવહારિક જરૂરિયાતોને સંતોષ છે. તેમના દ્વારા પ્રતિપાદિત આ જીવનદર્શન અથવા ધર્મ સીધોસાદો, સરળ, બુદ્ધિગમ્ય અને સૌને માટે સમાનરૂપે સાધ્ય તથા તર્કહીન વિશ્વાસ અને કર્મકાંડથી રહિત છે.
સામાજિક ક્રાંતિ આજનો સુધરેલો હિંદુ સમાજ એ આર્યસમાજનું જ પરિણામ છે. જન્મગત, જાતપાંત, છૂતછાત, બાલવિવાહ, પરદાપ્રથા, દહેજ વગેરેનો વિરોધ આર્યસમાજે જ કર્યો છે. ખાનપાન અને ચોકા-ચૂલાનાં વ્યર્થ બંધનોની સામે સૈદ્ધાંતિક પ્રચાર અને વ્યાવહારિક આંદોલન આર્યસમાજનું જ કાર્ય છે. આંતરજ્ઞાતિ વિવાહ, વિધવાવિવાહ, સ્ત્રી-શિક્ષણ, વિદેશયાત્રા વગેરે પરના પ્રતિબંધોના મૂળને ખોદી નાખવાનું કામ આર્યસમાજે જ કર્યું છે.
આર્યસમાજનું એક મહત્ત્વપૂર્ણ કાર્ય એ પણ છે કે તેણે હિંદુ ધર્મ અને હિંદુ સમાજને ઘોર નિદ્રામાંથી જગાડી તેને સુસંગઠિત બનાવ્યો છે. અને હિંદુ સમાજનાં દ્વાર અહિંદુ માટે ખુલ્લાં મૂકી તેને વ્યાપક અને ઉદાર બનાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. પોતાના સ્વધર્મી ભાઈઓને અછૂત ગણનારો અને ઈસાઈ, મુસ્લિમ વગેરે
