________________
મહર્ષિ દયાનંદ વ્યકિતત્વ અને કૃતિત્વ ૩૩ કાંકરા, માટી, જોડા વગેરેની ઝડીઓ પડી. સ્વામીજી તો ધીરગંભીર સમુદ્રની માફક શાંત જ રહ્યા. છેવટે રાજાએ કહ્યું:
આપ સમર્થ પંડિત છો તે તો મેં જાણ્યું હતું, પણ આપ સાચેસાચ વીતરાગ છો તે અત્યારે પ્રત્યક્ષ અનુભવ્યું.''
પૌરાણિક પંડિતમંડળીએ શહેરમાં વિજય સરઘસ ફેરવીને પોતાની કુટિલતા અને હારને છુપાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો. પણ દેશનાં નિષ્પક્ષ સમાચારપત્રોએ દયાનંદજીના વિજયના સમાચાર પ્રકાશિત કર્યા, પંડિત સત્યવ્રત, સામશ્રમીજીએ તેમની ‘પ્રત્નકમરનંદિની' નામક માસિક પત્રિકામાં દયાનંદજીની સફળતાની ઘોષણા કરી. ‘સુલેહખંડ' નામક પત્ર લખ્યું કે ‘‘સ્વામી દયાનંદજીએ કાશીના પંડિતોને હરાવી દીધા છે.'' લાહોરની ‘જ્ઞાનપ્રદાયિની' પત્રિકાએ છાપ્યું કે, ““એમાં શંકા નથી કે પંડિતમંડળી મૂર્તિપૂજાનું વિધાન વેદોમાં બતાવી શકી નથી.''
“હિન્દુ પૅટ્રિયટ' નામના છાપાએ પ્રકાશિત કર્યું, “પંડિતો જોકે તેમના શાસ્ત્રજ્ઞાનનું બહુ અભિમાન કરતા હતા, પરંતુ તેમની ભયંકર હાર થઈ છે.''
સ્વામીજીનો ઉપદેશ સાંભળવા ન જવા માટે કાઢેલી જાહેરાતો પણ નિષ્ફળ નીવડી. હવાની લહેર ભમરાઓને ફૂલ પાસે જતાં રોકી શકે નહીં. લોકો વધુ ઉત્સાહ અને ઉત્સુકતા સાથે સ્વામીજીનો ઉપદેશ સાંભળવા જવા લાગ્યા. સ્વામીજીની ધાક ચારે તરફ જામી ગઈ. દેશદેશાંતરમાં કાશી શાસ્ત્રાર્થના સમાચાર હવાની માફક ફેલાઈ ગયા, અને સાથે સાથે દયાનંદજીના પાંડિત્યની કીર્તિની સુવાસ પણ લેતા ગયા.
