________________
મહર્ષિ દયાનંદ વ્યક્તિત્વ અને કૃતિત્વ ૧૧ દીવાલનો ટેકો લઈને ઊભો હતો. આથી મારા હૃદયને ખૂબ આઘાત લાગ્યો અને મને ખૂબ ડર લાગ્યો. અને બીકનો માર્યો વિચાર કરવા લાગ્યો કે બધા લોકો આમ જ મરશે અને આમ હું પણ મરી જઈશ ? હું વિચારમાં ડૂબી ગયો કે શું સંસારમાં જેટલા પણ જીવો છે તેમાંથી કોઈ નહીં બચે? માટે એવો કોઈ રસ્તો શોધી કાઢવો જોઈએ જેથી જન્મમરણ રૂપી દુઃખમાંથી આ જીવ છૂટી જાય અને મુક્ત બને. એટલે કે આ સમયે મારા ચિત્તમાં વૈરાગ્યનું મૂળ રોપાઈ ગયું.'
બીજા પ્રસંગનું દયાનંદજીએ નિમ્ન પ્રકારે વર્ણન કર્યું છેઃ ‘‘જ્યારે મારી ઉમર ૧૯ વર્ષની થઈ ત્યારે મને અત્યંત વહાલ કરનારા અને ધર્માત્મા તથા વિદ્વાન તેવા મારા કાકાને કોગળિયું થઈ ગયું. મરતી વખતે તેમણે મને પોતાની પાસે બોલાવ્યો. લોકો તેમની નાડી જોવા લાગ્યા. હું પણ પાસે જ બેઠેલો હતો. મારા તરફ જોતાં જ તેમની આંખોમાંથી અશ્રુધારા વહેવા લાગી. મને પણ તે વખતે ખૂબ રડવું આવ્યું. અરે ! રડતાં રડતાં મારી આંખો પણ સૂજી ગઈ. આટલું રડવું મને આ પૂર્વે કદી નહીં આવેલ. તે દિવસે મને એમ લાગ્યું કે હું પણ કાકાની માફક એક દિવસે મરવાનો છું.'
આમ બહેનના મૃત્યુથી નરમ પડી ગયેલા મૂળશંકરના હૃદયને કાકાના મૃત્યુએ પૂર્ણતઃ વૈરાગ્ય તરફ ધકેલી દીધું.
આમ તો શિવલિંગ ઉપર ઉંદરોને કૂદતા હજારો લોકો જુએ છે, પણ તેને એક સામાન્ય ઘટના ગણીને તેના તરફ દુર્લક્ષ્ય કરતા હોય છે. બહેનો કે સગાંવહાલાં કોનાં નથી મરતાં ? પરંતુ બધાને વૈરાગ્ય નથી પેદા થતો. નાનકડા પ્રસંગથી આટલું મોટું
