________________
४४
મહર્ષિ દયાનંદ અંગ્રેજી ભણેલો ભારતીય વિદ્વાન વેદોને ભરવાડોનાં ગીતો ગણતો હતો તેની સમક્ષ વેદોનું સરળ, સુબોધ અને બુદ્ધિગમ્ય ભાષ્ય મૂકવાનું કામ આર્યસમાજે કર્યું છે. આજે વેદના નામે એક હિંદુ અને ભારતીય ગૌરવ લેતો થયો છે તેનો યશ આર્યસમાજને છે. આર્યસમાજી શિક્ષણસંસ્થાઓમાં સંસ્કૃત ભાષા પણ એક આવશ્યક અનિવાર્ય વિષય તરીકે ગણાય છે. આર્યસમાજનાં સો વર્ષના અથાક પ્રયાસનું પરિણામ આજની આકાશવાણી પરનું સંસ્કૃત સમાચાર-પ્રસારણ કેમ ન કહી શકાય?
નારીસમાનતા: સ્વામી દયાનંદ ફક્ત સ્ત્રીઓની સમાનતાના જ સમર્થક અને પોષક નહોતા, પરંતુ માતૃશક્તિ કહીને તેમને ઘણાં ક્ષેત્રોમાં પુરુષો કરતાં પણ શ્રેષ્ઠ ગણતા હતા. સ્ત્રીને શિક્ષણ ન આપવાની ચીલાચાલુ જૂની માન્યતાની સામે આર્યસમાજે પોતાના સ્થાપના કાળથી જ આંદોલન અને સંઘર્ષ આરંભેલો. કન્યા કેળવણી માટે દેશમાં અનેક કન્યાશાળાઓ અને કન્યા ગુરુકુલો સૌ પ્રથમ આર્યસમાજે શરૂ કર્યા, જ્યાં સ્ત્રીઓને સામાન્ય શિક્ષણ સિવાય વેદોનું શિક્ષણ આપવાની ક્રાંતિકારી વ્યવસ્થા કરી હતી. સ્ત્રીઓને યજ્ઞોપવીત આપવાનો અધિકાર ફક્ત આર્યસમાજ જ આપે છે. બહુપત્નીત્વ વિવાહ અને બાળલગ્ન વિરુદ્ધ આંદોલન અને આંતરજાતીય તથા વિધવાવિવાહનું સમર્થન સૌ પ્રથમ આર્યસમાજે જ કર્યું છે.
ઈ. સ. ૧૯૪૫માં મહેશપ્રસાદ આલિમફાજિલે પોતાની પુત્રી કુ. કલ્યાણીને ‘બનારસ હિંદુ વિશ્વવિદ્યાલયના ધર્મવિજ્ઞાન મહાવિદ્યાલયમાં દાખલ કરાવવા ખૂબ પ્રયત્ન કર્યો, પરંતુ સ્ત્રીઓને વેદ ભણવાનો અધિકાર નથી' તેવી પરંપરાગત હિંદુ
