________________
મહર્ષિ દયાનંદ વ્યક્તિત્વ અને કૃતિત્વ ૧૫ અનેક સંન્યાસીઓ પાસે સંન્યાસ લેવા માટે માગણી કરી, પરંતુ નાની ઉંમર જોઈને સૌ સંકોચ કરતા રહ્યા. નર્મદા નદીના તટ પર ભ્રમણ કરતા દક્ષિણના વિદ્વાન સંન્યાસી સ્વામી પૂર્ણાનંદના સત્સંગની તક શુદ્ધચૈતન્યને પ્રાપ્ત થઈ. તેમની પાસે તેણે સંન્યાસીની દીક્ષા આપવાની માગણી કરી, પ્રથમ તો તેમણે પણ તેને દીક્ષા આપવાની ના પાડી, પણ આખરે જ્યારે તેમણે તેનો દઢ નિશ્ચય જોયો ત્યારે તેઓ સંમત થયા અને તેને દીક્ષા આપી. તેમણે ચૈતન્યને 'દયાનંદ સરસ્વતી’ એવું નામ આપ્યું.
આમ, ૨૫ વર્ષની વયે મૂળશંકરમાંથી બ્રહ્મચારી શુદ્ધચૈતન્ય બનેલો યુવાન સંન્યાસી દયાનંદ સરસ્વતી બની ગયો. હવે સાચા યોગીઓની અને વિદ્વાનોની શોધમાં દયાનંદજી અનેક નદીતટો, પર્વતોની ઉપત્યકાઓ, તીર્થસ્થળો, મઠો, મંદિરો અને હિમાલયની કંદરાઓ ખૂંદી વળ્યા. જ્યાં પણ કોઈ વિદ્વાન કે યોગીની ભાળ મળતી સ્વામીજી સેંકડો દુઃખ વેઠીને પણ પહોંચી જતા. ચાંદોદમાં સ્વામીજીને જવાલાનંદજીપુરી અને શિવાનંદગિરિ નામના બે સમર્થ મહાત્માઓનો સત્સંગ થયો. તેમણે સ્વામીજીને યોગનો અભ્યાસ કરાવેલો. તેમનું ઋણ સ્વીકરાતાં દયાનંદજી સ્વયં લખે છે: ““એ બંને મહાત્માઓએ મને નિહાલ કરી નાખ્યો. તેમના પ્રભાવથી યોગવિદ્યાની સકલ ક્રિયાથી હું પરિચિત થયો. હું તેમનો અત્યંત કૃતજ્ઞ છું, ખરેખર ! તેમણે મારા ઉપર એક મહાન ઉપકાર કર્યો છે.''
આ પછી સ્વામીજી આબુ ગયા. વિદ્યાને અર્થે, સત્યને અર્થે એમણે અનેક સંત-મહાત્માઓ સાથે સત્સંગ કર્યો, ચર્ચા કરી અને યોગના સંબંધમાં જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું. આમ યતિ-મુનિઓને
