________________
૨૪.
મહર્ષિ દયાનંદ મંગલ થાઓ. ભગવાન તારી વિદ્યાને સફળ બનાવે. આ લવિંગથી અધિક મારે જોઈએ છે, બેટા ! એ ગુરુદક્ષિણા આપવાની તારી શક્તિ છે, બોલ આપીશ ?''
‘‘ભગવન્! આ સમસ્ત જીવંત આપના ચરણોમાં અર્પણ છે. આપ આજ્ઞા આપો.'' દયાનંદજીએ કહ્યું.
વિરજાનંદજી ઉજવળ ભાવિની કલ્પના કરતા કહેવા લાગ્યા: - “બેટા દયાનંદ ! આપણો ભારત દેશ દીનહીન થઈ ગયો છે, સર્વત્ર અજ્ઞાન અને અંધકાર જામ્યાં છે. લોકો સત્યાસત્યનો વિવેક ચૂક્યા છે. જા, તું તેનો ઉદ્ધાર કર. મતમતાંતરોની અને કુરીતિઓની જડ કાઢી નાખ. વેદોનો સર્વત્ર પ્રકાશ કર અને વૈદિક ધર્મનો સર્વત્ર ફેલાવો કર. એ સદા યાદ રાખજે કે મનુષ્યકૃત ગ્રંથોમાં પરમેશ્વરની અને ત્રષિઓની નિંદા છે, જ્યારે ત્રાષિકૃત ગ્રંથોમાં નથી. બેટા ! આ જ ગુરુદક્ષિણા હું માનું છું. બીજી કોઈ સાંસારિક લાલસા મને નથી.''
આ અમૂલ્ય ઉપદેશને શિરોધાર્ય કરીને સંન્યાસી દયાનંદે ગુરુ વિરજાનંદના દ્વારેથી વિદાય લીધી.
જે વસ્તુ પર્વતના શિખરો ઉપર, ગાઢ વનોમાં, નદીઓના પ્રવાહમાં, હિમાલયની કંદરાઓમાં અને મહંતોના મઠોમાં શોધવા છતાંય ન મળી તે અમૃતના તરસ્યા દયાનંદને મથુરાપુરીમાં દંડી વિરજાનંદજીનાં ચરણોમાં મળી. તે વસ્તુ વિદ્યા અને વિવેકબુદ્ધિ હતી. તે વસ્તુને પામીને બ્રહ્મચર્યના તેજથી તેજસ્વી બ્રહ્મચારી દયાનંદ સંસાર-ક્ષેત્રમાં પદાર્પણ કરે છે.
જે વખતે ગુરુના આશીર્વાદ અને આજ્ઞા માથે ચડાવીને દયાનંદ કાર્યક્ષેત્રમાં ઊતર્યા તે સમયે આર્યજાતિની દશા જોરજોરથી પોકાર
