________________
મહર્ષિ દયાનંદ વ્યકિતત્વ અને કૃતિત્વ ૨૭ આ કાર્યક્રમ લઈને સ્વામી દયાનંદ ગામેગામ ફરવા લાગ્યા. તેમનાં પ્રવચનોમાં અને પત્રિકાઓમાં એક જ સંદેશ હતોઃ “વેદ ધર્મ એક જ ઈશ્વરમાં માને છે. વેદ ધર્મ મૂર્તિપૂજામાં નથી માનતો. વેદશાસ્ત્ર એ એક જ સાચું આધારભૂત શાસ્ત્ર છે. પુરાણ કે ભાગવત નહીં.'' સ્વામી દયાનંદજીની આ ઘોષણાએ પુરાતન પંથી હિંદુઓમાં અને સનાતની પંડિતોમાં ખળભળાટ મચાવી દીધો. સ્વામીજીનો શંખનાદ તીવ્રથી તીવ્રતર થતો ગયો. તેમણે મૂર્તિઓનું ખંડન કર્યું. વૈષ્ણવ, શૈવ અને શાકત આદિ સંપ્રદાયોને નિર્મૂળ ઠરાવ્યા, વામ વગેરે માર્ગની પોલ ખોલી, કંઠી, તિલક, છાપ અને માળાનાં નિરાકરણ કર્યા; અવતારવાદ અને પુરાણઉપપુરાણોને વેદ વિરુદ્ધ સાબિત કર્યા, ગંગા વગેરે નદીઓમાં સ્નાન અને એકાદશી વગેરે વ્રતોનાં માહાભ્યોને જૂઠાં ઠેરવ્યાં.
સંવત ૧૯૨૪ના ચૈત્ર માસમાં કુંભમેળાના પ્રસંગે સ્વામીજી હરદ્વાર આવી પહોંચ્યા. સાધુઓ, સંતો, મહંતો, મઠાધીશો અને સામાન્ય યોગીઓથી આખું નગર જાણે કીડીથી ઊભરાઈ રહ્યું હતું. સપ્ત સરોવર સ્વામીજીએ તેમની ‘પાખંડ ખંડિની પતાકા'ની સ્થાપના કરી, અને ઉપદેશો આપવા માંડ્યા. એક નિર્ભય સંન્યાસી ઝંડી ફરકાવી પુરાણ ધર્મને કુહાડાના ઘા મારે, એ એક રોમાંચકારી વિસ્મય હતું. છતાં, તેમની મઢીએ શ્રોતાઓની ભીડ વધતી ગઈ. ત્યાં શાસ્ત્રાર્થ માટે ઘણા ધસી આવતા હતા. પણ બેએક સવાલજવાબ થાય એટલે તેઓ મેદાન છોડીને ભાગી જતા હતા. સ્વામીજીના વેદજ્ઞાન અને ચારિત્ર્યપ્રભાવે અનેકોને મુગ્ધ કરી દીધા હતા. તેથી મોટા મોટા મહંતો પણ સ્વામીજીના દર્શને આવતા હતા. જોકે થોડાક વિજ્ઞસંતોષી
